|
منطقة آزاد ارس، سرخوش از فرصت‌سازی‌های منطقه‌ای جدید
به‌موجب تبصرة 3 مادة 1 قانون چگونگی ادارة مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی که
ایجاد مناطق جدید و تعیین محدودة آنها بنا به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس
شورای اسلامی مقرر شده است، مجلس شورای اسلامی در تاریخ 2/6/1382، مادة
واحدهای را به تصویب رساند که در آن محدوده‌ای از شهرستان جلفا به‌عنوان
منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی جلفا، شناخته شد. هیئت وزیران نیز در تاریخ
8/3/1384، محدودة منطقة آزاد جلفا که بعداً به ارسباران تغییر نام داده شد
را ممهور به تأئید دفتر هیئت‌دولت تعیین کرد. از این تاریخ محدودة منطقة
آزاد ارسباران جهت اجرا ابلاغ شد.
محدودة تعیین‌شده با توجه به امکانات اولیه و ظرفیت‌های اقتصادی مناسبی که
در منطقة جلفا به مثابة محور توسعة استان آذربایجان شرقی وجود داشت، عملاً
مسئولان را با مشکلات عدیدة اجرایی روبه‌رو ساخت. به‌طوری که از 80/9694
هکتار مساحت کل محدودة مصوب، براساس انواع کاربری‌های تعیین‌شده، محدودة
موجود موجب جداسازی تأسیسات مرکزی در یک سوی محدوده و بهره‌برداران در سوی
دیگر محدوده قرار می‌گرفتند. اهم مشکلات را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
1. ناکارآمدی محدوده در هویت‌یابی فیزیکی و یکپارچگی کالبدی. در این‌باره
انطباق مرزهای مصنوعی با عوارض جغرافیایی نوعی تقویت تأکید بر مرزهای
حفاظت‌کننده و تسهیل‌کنندة برنامه‌های توسعة منطقة آزاد بود، زیرا محدودة
شهرستان جلفا یک منطقه کاملاً کوهستانی است که به‌صورت یک تودة خطی از شرق
به غرب گسترده یافته است. این منطقة کوهستانی در نقاط محدودی به‌واسطة
امتداد شمالی‌ـ‌جنوبی مسیل‌ها و قطع‌شدگی کوهستان دشت‌های کوچکی را در ساحل
ایجاد کرده است. یکی از این دشت‌ها، دشت کوچک جلفا است که حدود 12درصد از
سطح شهرستان را به خود اختصاص میدهد. این دشت از سمت شمال به‌وسیلة
رودخانة مرزی ارس و از 3 سمت دیگر به‌وسیلة ارتفاعات بلند و پی‌درپی تا عمق
بیش از 20 کیلومتر احاطه شده است. محدودة موجود با توجه به یک واحد همگون
جغرافیایی حدود نیمی از این دشت را به خود اختصاص داده و با مرزهای
انتزاعی، اراضی بین خود و دامنه‌های مرتفع را رها کرده است.
2. محدودیت در عرضة توان‌های محیطی و انسانی لازم برای شکل‌دهی نقش‌های
اقتصادی موردنظر. بخش اعظمی از محدوده به مسیل‌ها، ارتفاعات بلند، حریم‌های
مصنوعی و طبیعی، پروژه‌های اجراشده تعلق دارد و حداکثر حدود 1000 هکتار
اراضی بلا منازع جهت بارگذاری فعالیتی و آن هم به‌طور پراکنده و در قطعات
کوچک غیرقابل استفاده در اختیار منطقة آزاد قرار می‌گیرد.
3. عدم توجه به درخواست اجتماعی منطقه و خصوصاً شهر جلفا در الحاق به
محدوده منطقة آزاد ارس. براساس تقاضای مردم در شهر جلفا، الحاق کل شهر به
منطقه همواره به‌عنوان آرزوی ساکنین قلمداد شده است. بهویژه آنکه جلفا از
دیرباز زیرساخت‌های مربوط به تجارت بین‌الملل را دارا بوده است.
4. عدم توجه به عناصر هویت بخش فرهنگی‌ـ‌تاریخی در آیندة منطقه. محدودة
اولیة همه عناصر فرهنگی‌ـ‌تاریخی موجود را در خارج از خود قرار داده بود.
این عناصر مانند 5 بنای تاریخی، فرهنگی شهر جلفا، کلیسای قدیمی سنت
استپانوس و امتداد جادة نیگالای، می‌توانند در ایجاد هویت و توان بالای
گردشگری نقش زیادی ایفا کنند.
5. ایجاد مشکلات در مدیریت حفاظت و کنترل محدوده به‌دلیل عدم خوانش مرز با
عوامل قابل تعریف و پایدار طبیعی و مصنوعی، و خارج‌ساختن بخشی از شهر جلفا
از محدودة منطقة آزاد ارس. قراردادن شهر جلفا به‌صورت یک جزیره در نقطة صفر
مرزی، خروج کلیة ادارات و مؤسسات اداری از شهر جلفا به لحاظ محدودیت‌های
ترددی که به‌وسیله ایجاد فنس به‌وجود می‌آید، بخش اعظمی از ساکنان را بیکار
می‌کرد. موقعیت مرزی شهر و وضعیت بیکاری فعالیت‌های غیررسمی و غیرقانونی
را به لحاظ وجود پتانسیل‌ها در شکل قاچاق کالاها تشدید می‌کرد. لذا کار
حفاظت و برخورد با خاطیان به یک معضل مدیریتی و اجرایی تبدیل شده بود. قابل
ذکر است که در سال 85، مقرر شده بود ادارات دولتی تا پایان سال به شهر
هادیشهر انتقال پیدا کنند.
6. ایجاد مشکلات مدیریتی برای سایر مجتمع‌های سکونتی و فعالیتی مانند شهر جلفا، مجتمع کشاورزی دشت گردیان و گلفرج.
7- قرارگرفتن معادن قابل استحصال، دشت‌های دارای توان بالای کشاورزی، اراضی
قابل سکونت و توسعه برای اسکان، ظرفیت‌های گردشگری و توسعة گردشگری و سایر
ظرفیت‌ها در درون محدوده به رونق آن خواهد افزود.
8- بهره‌گرفتن از تسهیلات موجود برقراری امنیت، حفاظت و کنترل محدوده، از
حیث مبادلات کالا و سفر زمینة دیگری است که بر آن اساس به افزایش مرزهای
محدوده تأکید می‌شد. دو پاسگاه مرزی ریاحی و عباسی در دوسوی جادة ساحلی،
مرز طبیعی رودخانة ارس در شمال، امکان استقرار پاسگاه‌های کنترل در سه‌راهی
جنوبی و شمالی هادیشهر ازجمله موارد دیگر است که باید به آن اشاره کرد.
براساس بررسی‌های انجام‌شده و پیگیری‌های که سازمان منطقة آزاد ارس برای حل
مشکلات محدود منطقه از طریق مراجع ذیربط به عمل آورد، مجلس شورای ملی در
تاریخ 26/6/85 طی مادة واحدة شمارة 99123/535 تصویب کرد تا دولت نسبت به
اصلاح محدودة منطقة آزاد ارس اقدام کند.
مجلس شورای اسلامی طبق این مادة واحده به دولت اجازه داد تا محدودة فعلی
منطقة آزاد ارس را در نقاط مشترک مرزهای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری‌های
آذربایجان، نخجوان و ارمنستان توسعه دهد.
دولت نهم نیز در تاریخ 10/7/1385 طی نامة شماره 75429 اجرای اصلاح محدودة منطقة آزاد ارس را به سازمان منطقه ابلاغ کرد.
محدودة پیشنهادی سازمان منطقه
برای تحقق مادة واحدة مصوبة مجلس شورای اسلامی درخصوص اصلاح محدوده در
امتداد مرزهای جمهوری اسلامی ایران با کشورهای جمهوری آذربایجان، جمهوری
خودمختار نخجوان و جمهوری ارمنستان و در هماهنگی با امکانات مالی و اجرایی
سازمان، توسعة محدودة منطقة آزاد ارس در 2 مرحله مدنظر قرار گرفته است.
برنامه‌ریزی اجرایی طرح توسعه بدین نحوه درنظر گرفته شد تا ابتدا محدودة
نهایی تعیین و سپس توسعه آن به‌صورت مرحله به مرحله در 2 فاز صورت گیرد.
بدین منظور سازمان منطقة آزاد ارس محدودة نهایی را مشتمل بر اراضی دشت جلفا
به اضافه محدودة فرودگاه جمعاً به مساحت تقریبی 24000 هکتار، محدودة گمرک
نوردوز در مرز جمهوری ارمنستان، محدودة کارخانه سیمان مصوب، اراضی دشتی
همجوار مخزن سد خداآفرین و اراضی دشتی همجوار سمت جنوب میلة مرزی شماره 50
درنظر گرفت.
در مرحلة اول توسعه، که هستة اولیه و متمرکز منطقة آزاد ارس را شکل میدهد،
محدوده‌ای بالغ بر 24000 هکتار را به خود اختصاص می‌داد. این مرحلة توسعه،
محدودة موجود را با الحاق اراضی زیر شکل میدهد: بخش اعظم محدودة مصوب
قبلی، باقی‌مانده شهر جلفا حدود 200 هکتار، ادامة جادة مرزی جلفاـ‌پلدشت تا
کلیسای سنت استپانوس، باقی‌مانده اراضی دشت توسعه‌یافته گردیان و اراضی
همجوار آن تا منتهی الیه دشت و شروع ارتفاعات، بقیة اراضی دشت گلفرج و سایر
اراضی همجوار تا دامنة ارتفاعات جنوبی دشت جلفا و محدودة فرودگاه در اراضی
دشت میل‌دوزی به مساحت تقریبی 2800 هکتار. این محدوده با یک جادة قدیمی که
به جادة نیگالای معروف است از سمت جنوب غربی به محدودة اصلی توسعة مرحله
اول متصل میشود.
در این مرحله بخش کوچکی از محدودة مصوب به لحاظ قرارگرفتن در ارتفاعات و غیرقابل استفاده‌بودن از محدودة پیشنهادی حذف گردید.
دلایل توجیهی که برای الحاق اراضی به محدودة مصوب در محدودة پیشنهادی توسعه
مرحله اول درنظرگرفته شده بود، شامل 1) بهره‌مندی سازمان از زیرساخت‌های
موجود شهر جلفا در فرایند راهاندازی و توسعه و عمران منطقة آزاد 2)
بهره‌مندی از اراضی دولتی و افزایش دارایی‌های سازمان منطقة آزاد 3) ورود
آثار و ابنیه‌های تاریخی و فرهنگی به داخل محدوده در جهت تقویت عناصر هویت
بخش و افزایش توان‌های جذب گردشگری و در این بین کلیسای قدیمی و تاریخی سنت
استپانوس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این کلیسا در بین پیروان مسیحیت
دارای شهرت خاص بوده و کثرت آنان در خارج از مرزهای کشور، قرارگرفتن آن در
داخل محدودة منطقه به دلیل تسهیلات قانونی منطقة آزاد مشتمل بر ورود و خروج
آسان اتباع خارجی، می‌تواند در توسعه گردشگری منطقه نقش مهمی را ایفا
نماید، 4) تحقق خواست اجتماعی شهروندان جلفا، 5) کاهش هزینه‌های اضافی ناشی
از جدا نمودن بخشی از شهر جلفا به لحاظ ایجاد تأسیسات گمرگی و حفاظتی، 6)
افزایش تنوع واحدهای اکولوژی برای بارگذاریهای فعالیتی متناسب با عملکرد و
مقیاس فعالیتی منطقة آزاد.
از ویژگی‌های مهم اراضی الحاقی آن است که این اراضی یا توسعه یافته‌اند
یعنی پروژه‌های توسعه و عمران روی آنها به اجرا درمی‌آید یا درآمده است،
مانند دشت گردیان و گلفرج، و یا از نظر کاربری و مالکیت بلامنازع بوده و
توان سازمان را در شکل‌دهی به فعالیت‌های اقتصادی موردنظر و پیش‌بینی شده
بسیار بالا می‌برند. در داخل محدودة پیشنهادی به‌جز اراضی مربوط به
فرودگاه، حدود 4000 هکتار اراضی بلا منازع جهت بارگذاری فعالیت منطقة آزاد
تأمین میشود.
اراضی توسعه‌یافتة منطقه درحال‌حاضر به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های دولتی و بخش
خصوصی دارای بهره‌وری لازم نیستند. اهم دلایل پایین‌بودن بهره‌وری عبارتند
از:
1. پایین‌بودن سطح سرمایه بهره‌برداران محلی.
2. پایین‌بودن سطح تکنولوژی کاشت، داشت و برداشت.
3. فقدان بازارهای فروش که باعث افزایش ضایعات محصولات، پایین آمدن قیمت
محصولات در هنگام برداشت که شدیداً در آمد حاصله را کاهش داده، و از انباشت
سرمایه جهت توسعه آتی دشت به‌شدت جلوگیری می‌نماید. ورود این اراضی به
داخل محدوده علاوه بر حل مشکلات دشت گردیان، باعث تسری امتیازات منطقة آزاد
براین اراضی شده و امکانات سرمایه‌گذاری خارجی را فراهم می‌نماید. این امر
با حذف موانع فوق‌الذکر باعث افزایش بهره‌وری و شکل‌دهی صنایع تبدیلی و
توسعه اراضی و فعالیت‌های مرتبط میشود.
4. امکان مکان‌یابی فرودگاه. پروژة مطالعاتی امکان سنجی و مکان یابی
فرودگاه بینالمللی منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ارس برای مکان‌یابی فرودگاه
منطقه در مساحتی بالغ بر 300 کیلومترمربع در شمال استان آذربایجان شرقی 13
محدودة احتماًلی را انتخاب و شروع به انجام مطالعات لازم کرد. از این بین
مکان موجود در سایت میل‌دوزی واقع در 25 کیلومتری جنوب غربی در کنار جاده
جلفا‌‌ـ‌ایواوغلی با رعایت موارد زیر و در هماهنگی بین پارامترهای مختلف با
استفاده از روش تجزیه و تحلیل سلسله‌مراتبی به‌عنوان سایت منتخب احداث
فرودگاه بینالمللی انتخاب شد. لازم به ذکر است که به دلیل کوهستانی‌بودن
منطقة آذربایجان خصوصاً شمال آن، مکان‌یابی پروژة فرودگاهی با کاربرد
بینالمللی و با توجه به محدودیت‌های مرزی و محیط زیست و فضاهای ممنوعة
پروازی با مشکلات و پیچیدگی‌هایی روبرو می‌باشد. این موارد شامل عدم تداخل
پروازی با مرز جمهوری نخجوان، رعایت کامل اصول پروازی و ایمنی در نشست و
برخاست هواپیما طبق مقررات جهانی، بهویژه مقررات ICAO، عدم قرارگیری در
فضای‌های ممنوعه پروازی، قابلیت جانمایی طرح‌های پروازی (با توجه به نوع
طرح) و رعایت اصول طراحی فرودگاه مطابق مقررات بینالمللی بهویژه مقررات
ICAO در مکان انتخابی، دسترسی مناسب‌تر به امکانات و تأسیسات زیربنایی،
رعایت ضوابط و محدودیت‌های زیست‌محیطی، وجود اقلیم مناسب‌تر نسبت به
گزینه‌های دیگر، ساختار مناسب‌تر لایه‌های زمین، توپوگرافی منطقه و شیب
حداکثر نیم‌درصد در محل موردنظر، قابلیت توسعة فرودگاه در آینده از نظر
هوانوردی و امکان ایجاد شهر فرودگاهی، ارتفاع مناسب از سطح دریا، امکان
ارائة خدمات فرودگاهی داخلی و بینالمللی به مناطق جمعیتی همجوار، وجود
دسترسی‌های مناسب جاده‌ای و ریلی، امکان اخذ مصوبة کمیته فضایی کشور، امکان
ارائة خدمات فرودگاهی به‌صورت فرودگاه جایگزین، نتایج مناسب امکان‌سنجی،
به‌صورت کامل سایت موردنظر از نظر اقتصادی، فنی و اجرایی، امکان تفکیک
مناسب‌تر اراضی فرودگاه و نواحی اطراف، امکان اعمال آیین‌نامه‌های محدودیت
ساخت‌وساز اطراف فرودگاه (منتشر شده از سوی سازمان سابق مدیریت و
برنامه‌ریزی کشور).
در مرحلة دوم از توسعة منطقة آزاد، اراضی را در منتهی‌الیه شرقی شهرستان
جلفا و محدوده‌هایی را در شهرستان کلیبر شامل میشود. و مشتمل بر 4 پهنة
عملکردی است که بوسیله جاده ارتباطی مرزی به همدیگر وصل می‌شوند. این 4
پهنه شامل محدوده گمرک نوردوز در مرز جمهوری ارمنستان، محدودة کارخانه
سیمان مصوب در مرز جمهوری آذربایجان، محدودة دشت همجوار با مخزن سد
خداآفرین در مرز جمهوری آذربایجان، محدودة دشت واقع در سمت جنوب میلة مرزی
شماره 50 در مرز جمهوری آذربایجان می‌باشند.
این محدوده‌ها علاوه بر ایجاد امکان تردد مرزی بین منطقه و کشورهای همجوار،
توان‌های محیطی و انسانی لازم را برای شکل‌دهی فعالیت‌های مختلف اقتصادی
فراهم می‌سازند.
سازمان منطقة آزاد ارس بر آن بود تا با شکل‌دهی محدودة توسعة مرحلة اول و
راهاندازی فعالیت‌های لازم در آن همراه با شکل‌دهی زیرساخت‌های کلان در
منطقه، مقدمات توسعة محدوده‌های مرحله دوم را فراهم نماید.
توسعة محدودة منطقة آزاد ارس: از جلفا تا خداآفرین در کلیبر
با انجام این مراحل پیشنهاد شده، سازمان منطقة آزاد ارس بر آن بود تا
محدودة نهایی و فعالیت‌های اقتصادی در منطقه را به‌نحوی شکل دهد تا
فرصت‌های زیادی برای فعالیت‌های سرمایه‌ای در منطقه تحقق یابد. متعاقب
انجام این مراحل توسعه‌ای، هیئت‌وزیران در جلسة مورخ 14/9/1387 که در مرکز
استان آذربایجان شرقی تشکیل شد، به استناد مادة واحدة قانون توسعة محدودة
منطقة آزاد ارس ـ مصوب 1385 ـ تصویب نمود:
محدودة منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ارس به شرح نقشة تأئیدشده به مهر پیوست
تصویر برنامة هیئت‌وزیران می‌باشد، تعیین شود. این تصویب‌نامه جایگزین
تصویب‌نامة شمارة 20708/ت 530820 مورخ 7/4/1384 گردید. در این تصویب‌نامه،
محدودة ابلاغی منطقة آزاد ارس به 51 هزار هکتار شامل بخش‌هایی از 2 شهرستان
جلفا و کلیبر افزایش یافت. در بخش متصل، محدودة اصلی از حدود 9700 هکتار
به 20500 هکتار افزایش داده شد و در 3 بخش منفصل نیز قسمتی از شهرستان
کلیبر به وسعت 24 هزار هکتار (موسوم به قلی بیگ‌لو) و اراضی اطراف سد
خداآفرین به وسعت 6100 هکتار و محدودة گمرک نوردوز (مرز ایران با ارمنستان)
به وسعت 240 هکتار جمعاً به مساحت 51000 هکتار کل محدودة منطقة آزاد ارس
تشکیل یافت.
ارس، سرزمین زیبایی‌ها و فرصت‌های بیکران
فرصت‌های کشاورزی در منطقة آزاد ارس که پتانسیل گردشگری هم دارند،
می‌توانند شرایط مناسبی را برای رفع نیاز گردشگران و سرمایه‌گذاران بخش
خصوصی فراهم آورند. وجود جنگل‌های فراوان، رودخانة ارس، سد آبی و نیز
زمین‌های کشاورزی و چشمه‌سارهای طبیعی و بکر نیز از جملة جاذبه‌هایی است که
می‌تواند برای گردشگران در منطقه جذاب باشد. این منطقه با توجه به موقعیت
اکولوژیک ممتاز و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان، مستعد سرمایه‌گذاری در
زمینه‌های کشاورزی، انواع گردشگری و بهویژه اکوتوریسم بوده و قابلیت توسعة
صنعت درآمدزای گردشگری را هم دارد. بر این اساس با توجه به فعالیت گردشگری
در منطقه می‌توان آمار قابل توجهی از اشتغال و درآمدزایی را ایجاد کرد.
این موضوع از این لحاظ اهمیت دارد که منطقة آزاد برای کسب ثروت در هر
مقوله‌ای نیازمند فناوری‌های مرتبط است. به‌طوری که خلق ثروت از طریق
کشاورزی به همان اندازه نیازمند فناوری است که صنعت خودرو یا نساجی محتاج
آن است. بنابراین گزارش مالی بالا در اقتصاد کشاورزی منطقه جز از طریق
فناوری‌های گسترده از اصلاح دانه و بذر تا غنی‌سازی خاک، بهینه‌سازی کود،
نگهداری مناسب از درخت، روش‌های نوین چیدن محصول از درخت، بسته‌بندی و
آماده‌سازی، نگهداری در انبار و غیره امکان‌پذیر نیست. با توجه به مزایای
کشاورزی منطقة آزاد که پتانسیل گردشگری نیز دارند، حتی توسعة صنعت توریسم
در زمینة هتل‌سازی و هتل‌داری، حمل و نقل و زمینه‌های دیگر متأثر از
فناوری‌های گوناگون است. حوزة دانشگاه علوم پزشکی ارس نیز در زمینه‌های
مختلف مانند داروسازی، صنایع غذایی، بهداشت و سلامت نیز فناورمحور است.
بنابراین علاوه بر اهمیت اقتصاد کشاورزی، که در متن اقتصاد استان دارای
هویتی ذاتی، تاریخی و بی‌بدیل است و زمینه‌های آن به‌عنوان فرصت‌سازی‌های
سرمایه‌گذاری تلقی میشود، باید از اهمیت تجارت‌سازی فناوری بهویژه در
زمینة IT و ICT یاد کرد. این دو از فرصت‌های جدید عصر حاضر برای
واقعیت‌سازی فضاهای سایبر هستند که می‌تواند منطقة آزاد ارس را متمایل به
انجام فعالیت‌هایی در عرصة کسب ارزش افزوده بالا رهنمون سازد. از جمله
سیستم شبکة امن و پرسرعت اینترنت به‌عنوان سازوکار مهم تجارت الکترونیکی
محسوب میشود. همچنین وجود سازوکارهای قانونی و توجه به زیرساخت‌های حقوق
معنوی فعالیت کسب و کاری، فروش محصولات، تبلیغات تجاری‌سازی محصولات و
ارائة خدمات پس از فروش لازم است.
از این رو به جرأت می‌توان گفت که قدرت اول منطقة آزاد در عرصة کشورهای
حوزة CIS و بهویژه کشورهای قفقاز جنوبی، حداقل در حوزة فناوری و
تجازی‌سازی آن جز با خلق ارزش از فناوری امکان‌پذیر نیست و این با استفادة
بهینه از منابع و سرمایه‌های پژوهشی، برای تجاری‌سازی فناوری در زمینه‌های
گوناگون مورد علاقه منطقة آزاد ارس امکان‌پذیر است. بنابراین ایجاد
زیرساخت‌ها می‌تواند بستر تمام فعالیت‌های تجاری‌سازی فناوری را به‌وجود
آورد. این زیرساخت‌ها شامل سخت‌افزارها و نرم‌‌افزارها هستند. از خصوصیات
لایة زیرساختی می‌توان نحوة انجام جز به جز فعالیت‌ها و روش‌های برقراری
ارتباطات، نظام‌های پشتیبانی و بایگانی و الگوریتم‌های حاکم بر آن را نام
برد. در واقع کار مشخص فرایند تجاری‌سازی فناوری، در بستر تعدادی از
فعالیت‌های تعریف‌شده در لایة زیرساخت متجلی است.
کنش‌های موجود در این لایه مستقیماً با لایة سیاست برنامه‌ای منطقة آزاد
ارتباط دارد و می‌تواند تصحیح‌کننده و جهت‌دهنده به آن نیز باشد. به‌عنوان
مثال، در زیرساخت‌های مورد نیاز منطقه باید تدابیر ویژه‌ای جهت تأمین حقوق
مالکیت معنوی افراد یا حق امتیاز آنها لحاظ گردد. همچنین ممکن است تسریع در
روند انجام بعضی از فعالیت‌ها مانند ایجاد اشتغال‌زایی به‌طور خاص مورد
توجه سازمان منطقه باشد که در این مورد می‌توان تدابیر خاصی را در لایة
زیرساخت اتخاذ کرد. عناصر لایة تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز خدمات مختلف را
در عرصة تجاری‌سازی فناوری ارائه می‌کنند. ارائة مشاوره‌های مختلف، ایجاد
بانک‌های اطلاعاتی افراد، مراکز، امکانات، ایده‌ها، نیازها و فناوری‌ها و
موارد مرتبط دیگر همچنین اعتبارسنجی و امکان‌سنجی طرح‌ها، تهیة طرح‌های
تجاری، تأمین منابع مالی، بازاریابی، کمک به ثبت حقوقی معنوی در این لایه
قرار دارد. تغییر در لایة زیرساخت سریع‌تر از دیگر لایه‌ها صورت می‌گیرد.
سازمان‌های دولتی و مراکز مختلف می‌توانند براساس نیاز و بنا بر اختیارات
خویش، طیفی از تسهیلات مورد نیاز برای ایجاد زیرساخت‌های لازم را در محدودة
وظایف خود و در جهت راهاندازی و جوانه‌زدن تجاری‌سازی فناوری و ایجاد
نمونه‌های شایسته انجام دهند. تقسیم‌بندی عوامل رشد، موفقیت تجاری‌سازی
فناوری را نشان میدهد.
این مقاله به‌رغم اهمیت سایر فعالیت‌های غالب در منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی
ارس، به دو عنصر اقتصاد کشاورزی و لزوم تجاری‌سازی تکنولوژی اطلاعات و ICT
توجه بیشتری معطوف کرده است. این توجه برای هم‌افزایی، تولید اقتصادی و
رقابت‌پذیر و سرانجام ورود به چرخة مالی و تجاری در منطقة آزاد دارای اهمیت
بسزایی است.
منطقة آزاد ارس با مرکزیت جلفای تجارت
منطقة آزاد ارس در شمال غرب ایران در نقطة صفر مرزی در مجاورت با کشورهای
ارمنستان، جمهوری خودمختار نخجوان و آذربایجان استقرار یافته است. حریم این
منطقه شامل بخش‌هایی از 2 شهرستان جلفا و کلیبر است. محدوده‌ای از شهرستان
جلفا بر اساس قانون مصوبه 20/6/1382 مجلس شورای اسلامی به ایجاد منطقة
آزاد ارس اختصاص یافته است. شهرستان جلفا با مساحتی برابر با 4/1718
کیلومترمربع، معادل 7/3درصد از مساحت استان آذربایجان شرقی را دارا است.
شهرستان جلفا از طرف شمال با جمهوری خودمختار نخجوان و کشور ارمنستان با خط
مرزی 128 کیلومتر، از شرق با شهرستان کلیبر، از جنوب با شهرستان‌های مرند و
ورزقان و از سمت غرب با استان آذربایجان غربی همجوار است.
از نظر توپوگرافی منطقة جلفا به 2 بخش مرتفع و کم ارتفاع تپه ماهوری تقسیم
میشود. به‌طوری‌که بخش مرتفع و کوهستانی بیشتر در شرق و شمال گسترده شده و
دارای کوه‌های مرتفعی ازجمله کوه کیامکی در شمال شرقی شهر جلفا قرار گرفته
است. قلة این کوه 3347 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد که یکی از
بلندترین قله‌های آذربایجان شرقی محسوب میشود. ارتفاع منطقة جلفا از سطح
دریا در پائین‌ترین نقطه در شمال آن در کناره‌های سواحل رود همیشه جاری ارس
52/796 متر از سطح دریا قرار دارد. اختلاف ارتفاع از سطح دریا سبب وجود آب
و هوای متنوع با اقلیم نیمه خشک سرد و متوسط دمای 15 درجه سانتی‌گراد شده
است. از نظر مختصات جغرافیایی، شهرستان جلفا در طول شرقی 17 و 45 تا 39 و
46 و عرض شمالی 30 و 38 تا صفر و 39 درجه سانتی‌گراد واقع شده است.
قشر ضخیم خاکی که بر روی واحدهای سنگی قرار گرفته به کمک پوشش گیاهی
منظره‌ای تپه مانند و گرد به سطوح این بلندی‌ها میدهد. دره‌های موجود در
این بخش عمیق (V) شکل بوده و اختلاف ارتفاع زیادی بین کف دره هرم و رأس
الخط کوه‌ها وجود دارد. به‌طور کلی شرایط لیتولوژیکی منطقه کنترل‌کنندة
وضعیت ژئومرفولوژی محدودة مورد مطالعه می‌باشد و بخش وسیعی از دشت‌ها
به‌وسیلة رسوبات نئوژن و کوارترنری پوشیده شده است.
این منطقه از نظر چینه‌شناسی که در شمال غرب واحد زمین‌ساختی البر ـ
آذربایجان قرار گرفته است، بر اساس نوع سنگ‌های رخنمون یافته و رخساره آنها
به 2 بخش فلیشی و بخش پوشش پلاتفرمی قابل تفکیک است. بخش پلاتفرمی شامل
نهشته‌های پالئوژوئیک و بخشی از رسوبات مزوزوئیک دنباله پلاتفرم ایران
مرکزی و البرز می‌باشد.
سازندهای منطقة شمال سنگ‌های رسوبی قدیم تا جدید و سنگ‌های آتشفشانی و
آذرآواری و رسوبات آبرفتی عهد حاضر است. این سازندها تحت تأثیر عوامل زمین
ساختی قرار داشته و ساختمان‌های مختلف زمین شناسی را پیدا کرده‌اند. اکثراً
فرم، ضخامت، حالت و برخی خصوصیات آنها غیرعادی است.
از ارتفاعات مهم منطقه به جز کوه کیامکی می‌توان به کوه دره‌شام با ارتفاع
3300 متر، کوه محمد صلاح با ارتفاع 3200 متر، قره‌گوز با ارتفاع 2415 متر،
دیوان داغی و علی‌باشی به ارتفاع 2257 متر، کوه اوچ داغلار با ارتفاع 1303
متر و کوهستان زیبای کنتال که از مهم‌ترین ارتفاعات منطقه هستند، اشاره
کرد. براساس آخرین تقسیمات کشوری شهرستان جلفا دارای 3 شهر به نام‌های
جلفا، هادیشهر و سیه‌رود، 2 بخش مرکزی و سیه‌رود، تعداد 5 دهستان شامل
ارسی، داران، شجاع، دیزمار غربی و نوجه مهر و 58 آبادی می‌باشد.
منابع آبی شهرستان جلفا
مهم‌ترین منابع آبهای سطحی محدودة شهرستان جلفا، رودخانة ارس و تعدادی
رودخانة اصلی دیگر در جریان هستند که نهایتاً از طریق رود ارس به دریای خزر
می‌پیوندند و شامل رودخانه‌های دره‌دیز، علمدار، ایری و حاجیلرچای
می‌باشند.
رود ارس از مهم‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های مرزی منطقه بوده که از
کوه‌های مین گول داغ (هزار برکه) در ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی 1030
کیلومتر در سرزمین جمهوری آذربایجان به رود کورا ملحق میشود و پس از عبور
از مرز شمال غربی و شمالی ایران به دریای خزر می‌ریزد. سرشاخه‌های مهم برون
مرزی رودخانة ارس مشتمل بر سرشاخة ارتفاعات جمهوری ارمنستان و سرشاخة
سلسله جبال آرارات در کشور ترکیه است. این 2 سرشاخه در منتهی الیه شمال
غربی ایران در محل زنگنه در مرز مشترک ایران، نخجوان و ترکیه به هم
می‌پیوندند.
رود ارس از دوالو تا منطقة قره دونی به طول 430 کیلومتر سرحد سیاسی ایران
با کشورهای ارمنستان و آذربایجان جریان دارد و حد شمالی ماکو، پلدشت، جلفا،
ارسباران و مغان را تشکیل میدهد. این رودخانه حوزة آبخیز بینالمللی به
وسعت 102000 کیلومترمربع را زهکشی می‌کند و حدود 39درصد وسعت آن برابر با
39478 کیلومترمربع در خاک ایران قرار دارد. 12درصد آب این رودخانه از خاک
ایران و 34درصد از خاک ترکیه و 54درصد از خاک جمهوری آذربایجان و ارمنستان
تأمین میشود. سهم ایران از جریان سالانة رود ارس در بدو ورود به ایران با
دبی متوسط سالانه 24/56 مترمکعب در ثانیه معادل 77/1 میلیارد مترمکعب
برآورد شده است.
منابع آب زیرزمینی دشت هادیشهر ـ جلفا از محدودة مطالعاتی جلفا ـ دوزال
بوده که از طرف شمال به ساحل جنوبی رودارس، از طرف غرب به خط‌الرأس حوزة
آبریز قطور چای و مسیل دره دیز (خط‌الرأس کوه علی‌باشی)، از سمت شرق به
ساحل غربی مسیل سیه‌سران و از طرف جنوب به خط‌الرأس کوه‌های هرزندداغ و
قره‌گوز و دیوان داغی محدود میشود. آبخوان از رسوبات کوارترنری تشکیل شده و
این نهشته‌ها بخش وسیعی از دشت و کوه‌پایه‌ها را می‌پوشاند. منابع آب
زیرزمینی منطقة جلفا به شرح زیر تأمین میشود:
نوع منبع آب زیرزمینی تعداد آب استحصالی سالانه درصد از کل
چشمه
قنات
چاه عمیق
چاه نیمه عمیق 24 دهنه
43 دهنه
34 حلقه
10 حلقه 012/3 میلیون مترمکعب
59/7 میلیون مترمکعب
358/6 میلیون مترمکعب
287/0 میلیون مترمکعب 47/17
44
87/36
66/1
جمع 111 247/17 میلیون مترمکعب 100
آبهای معدنی منطقه نیز شامل آب گرم در
قلعة علی بیگ به نام یئل‌سویی، آب گرم دره دیز که از منابع گوگردی جریان
می‌یابد، و آب ترش کناره ارس (قورش سو) است.
استفاده از حقابة رودخانة همیشه جاری ارس
درحدفاصل سد ذخیره‌های ارس (قزل قشلاق) و سد انحرافی اصلاندوز (میل مغان)،
حقابة دولت ایران از رودخانة مرزی ارس برابر با 10 مترمکعب در هر ثانیه
معادل 315 میلیون مترمکعب در سال تعیین شده است.
میزان حقابه که براساس مفاد پروکل امضاشده بین دولت ایران و اتحاد شوروی
سابق مشخص شده است، به علت استفاده ناچیز و در زمان‌های محدود از سال، باعث
شده تا بخش عمده‌ای از حقابه سهم ایران در رودخانه، جاری و به دریای خزر
بریزد.
در همین راستا برای استفاده بهینه از حقابه با توجه به وجود اراضی مناسب
کشاورزی در حاشیه جنوبی رودخانه ارس، منطقه جلفا و هادیشهر، طرح عمران
اراضی ارس کنار در چارچوب استراتژی توسعة کشاورزی منطقه، در محدودة جلفا
به‌عنوان محل برداشت 2/6 مترمکعب در ثانیه از حقابه فوق از رودخانه ارس است
که از طریق طرح‌های تأمین، انتقال و آبیاری تحت فشار دشت گردیان و اراضی
همجوار با میزان حقابه 4/1 مترمکعب در ثانیه و دشت گلفرج و اراضی همجوار با
میزان حقابه 8/4 مترمکعب در ثانیه مدنظر قرار گرفتند. مطالعات اجرای این 2
طرح در سال‌های 68 و 72 به مهندسان مشاور فراز آب و کاو آب واگذار شده
است.
میزان حقابة متعلق به دشت گردیان از آب رودخانة ارس، 4/1 مترمکعب در ثانیه
برابر با 1400 لیتر در ثانیه است که توسط 14 الکتروپمپ موازی در 2 خط مستقر
در ایستگاه کنار رودخانة ارس برداشت میشود، و از طریق خط انتقال 1/5
کیلومتری به دریاچة رسوبگیر واقع در ایستگاه شمارة 2 برداشت شده و از
ایستگاه شماره 2 به بخش زراعی و خط P1 پمپاژ میشود. این میزان حقابه با
کانال آبرسانی به طول 3 کیلومتر در اختیار باغات قرار می‌گیرد. این طرح
دارای 12 ایستگاه اصلی و 7 پمپاژ فرعی است. نقطة برداشت آب از رودخانة ارس
در ارتفاع 720 متر از سطح تراز دریا قرار دارد و مرتفع‌ترین نقطه در محدودة
دشت گردیان کوه اوج تپه به ارتفاع 1299 متر قرار دارد و حداکثر درجة حرارت
مطلق به 44 درجه می‌رسد.
برق اختصاصی دشت گردیان 5/6 مگاوات با شبکة انتقال 20 کیلومتر از طریق ایستگاه پست فشار قوی شهرستان جلفا تأمین میشود.
مطالعات و اجرای پمپاژ دشت گردیان از سال 1372 تا سال 1380 با ظرفیت 4/1
مترمکعب در ثانیه توسط مهندسان مشاور فرازآب در سطح 1830 هکتار به پایان
رسید و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. شبکة لوله‌کشی قطره‌ای خطوط اصلی و
داخلی باغات دشت گردیان به‌طول 2870 کیلومتر است.
دشت سرسبز گردیان
دشت گردیان با مساحت 1830 هکتار در سال 1380 در شهرستان جلفا به
بهره‌برداری رسیده و درحال‌حاضر جزو محدودة منطقة آزاد ارس است. دشت گردیان
با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیای اقتصادی خود، دارای شرایط فوق‌العاده
در زمینة محصولات باغی و زراعی و پتانسیل‌های بالای گردشگری و سرمایه‌گذاری
است که می‌تواند در آینده به‌عنوان قطب‌های اصلی تولید محصولات کشاورزی و
همچنین صنعت گردشگری در منطقة آزاد تلقی شود.
حاصلخیزی خاک و وجود املاح مناسب در آب رودخانة ارس و گرمای هوا و همچنین
زودرسی محصولات از ویژگی‌های بارز این دشت است. استقبال گستردة اهالی از
خرید قطعات زمین در زمان واگذاری نشان از اهمیت و موفقیت طرح برای جلوگیری
از خان‌باغی‌ها در دشت گردیان دارد. اراضی این دشت توسط پمپاژ از رودخانة
ارس به دبی 4/1 متر مکعب در ثانیه به‌صورت مکانیزه و به‌صورت آبیاری تحت
فشار آبیاری میشود. آبیاری تحت فشار قطره‌ای در دشت گردیان باعث مزایای
زیر شده است:
1) بالابردن راندمان آبیاری در حدود 90درصد، 2) افزایش رشد و عملکرد محصول،
3) کاهش هزینه‌های کارگری، 4) کاهش خسارت‌های ناشی از شوری، 5) محدودشدن
رشد و تکثیر علف‌های هرز، 6) تسهیل در تأمین کود، 7) استفادة بهینه و
مؤثرتر از آب موجود (با نفوذ عمقی و کاهش تبخیر از سطح خاک).
اراضی گردیان در حدفاصل جادة مرزی هادیشهر و روستای لیوارجان قرار دارد و
تأسیسات آن (نقطة برداشت) در 15 کیلومتری جادة جلفا، نوردوز واقع شده است.
میزان حقابة متعلق به گردیان 4/1 متر مکعب در ثانیه می‌باشد. این دشت در
سال‌های 1374 تا 1379 توسط شرکت توسعه و عمران اراضی کشور با مشاورة شرکت
فراز آب تبریز طراحی و اجرا گردیده است. از سال 1380 به‌تدریج قطعه‌های
زمین‌های آن بین بهره‌برداران از طریق بانک کشاورزی با قراردادهای اجازه به
شرط تملیک واگذار گردیده و شامل 840 قطعه می‌باشد.
آب مورد نیاز طرح توسط ایستگاه کنار ارس در ارتفاع 680 متر از سطح دریا
توسط 14 دستگاه الکتروپمپ موازی برداشت که با خط انتقالی 1/5 کیلومتری به
حوضة رسوبگیر و از آنجا به استخر خاکی 5000 متر مکعبی پمپاژ میشود. در
ایستگاه mps2 (عمراب) تعداد 23 دستگاه الکترو پمپ نصب شده بخشی برای آبیاری
اراضی پایین دست به مساحت 700 هکتار و بخشی دیگر برای تغذیه استخر تنظیم
بتنی برای اراضی بالا دست به مساحت 1100 هکتار به کار گرفته میشود.
عمدة محصولات تولیدی دشت گردیان عبارتند از زردآلو، انگور، بادام، هلو،
آلبالو و سیب که در مجموع 6890 تن از محصولات ذکرشده تولید میشود و بیشتر
محصولات تولیدی به‌صورت تازه‌خوری وارد بازار مصرف میگردد. علاوه بر این
محصولات می‌توان به تولید پسته، گیاهان دارویی، جو، شبدر و غیره اشاره کرد
که به‌صورت قطره‌ای آبیاری می‌شوند. این محصولات شامل 1412 هکتار بوده و
مابقی اراضی به‌صورت آبیاری بارانی است که کشت غالب اکثراً یونجه بوده و
مساحت قسمت زراعی 412 هکتار است.
این دشت از نظر طبیعی و ژئوتوریسم ظرفیت بالایی دارد و دارای جاذبه‌های بکر
است که برای اجرای طرح‌هایی مانند تله‌کابین، اقامتگاه و باغ پرندگان
مناسب ارزیابی شده است.
درحال‌حاضر در دشت گردیان برای باغ پرندگان 40 هکتار اختصاص یافته که
سرمایه‌گذار آن از بخش خصوصی جذب شده است. در مرحلة دوم نیز باغ‌وحش ایجاد
خواهد شد.
دشت مستعد گلفرج:
دشت گلفرج و اراضی همجوار آن در قسمت غربی و شمال غرب هادیشهر و قسمت جنوبی رودخانة ارس واقع شده است.
اراضی توسعه و بهبود دشت‌های گلفرج، یکانات و هرزندات در حاشیة رودخانة ارس
دارای پتانسیل خوبی برای کشاورزی می‌باشند، ولی به دلیل اختلاف ارتفاع
اراضی با سطح آب رودخانه سالیان دراز است که به‌صورت دیم با راندمان تولید
بسیار پائین مورد استفاده قرار می‌گیرند. گفته میشود با انجام پروژة
آبرسانی به کناره‌های ارس در دشت گلفرج و هرزندات سرمایه‌ای برابر با 500
میلیارد ریال نیاز است تا بتوان برای تحقق برنامه‌های توسعة آنها مبادرت
کرد.
آبیاری اراضی دشت گلفرج و اراضی بالادست آن از رودخانة ارس محل اجرای طرح
تأمین، انتقال و آبیاری گلفرج در شمال استان آذربایجان شرقی و در بخش
مرکزی شهرستان جلفا که از حد غربی شهر جلفا شروع و تا جنوب غربی شهرستان
ادامه می‌یابد، واقع شده است.
این پروژه با هدف استفاده از بخشی از حقابه دولت ایران از رودخانه مرزی ارس
با ظرفیت 8/4 متر مکعب در ثانیه و تأمین آب و عمران اراضی واقع در حاشیة
رودخانة ارس جهت تکمیل مطالعات و طراحی در سال 1380 به وزارت نیرو واگذار
گردیده است.
مساحت اراضی پایاب خودآفرین 25100 هکتار بوده که در 2 مرحله مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
در این طرح به منظور استفادة کامل و سالانه از حقابه تخصیصی، علاوه بر
استفادة بهنگام از آب رودخانه در طول فصل زراعی، مقرر است از طریق احداث
سدهای ذخیره‌ای و ذخیره‌سازی آب در فصول غیرزراعی امکان تأمین آب اراضی
بیشتری فراهم گردد.
الگوی کشت طراحی‌شده در این پروژه به‌صورت ترکیبی از محصولات زراعی و باغی و
به نسبت 65درصد زراعی و 35درصد باغی است. بدین ترتیب با اجرای این طرح
مساحت اراضی کشاورزی شهرستان جلفا از 8800 هکتار به بیش از 30000 هکتار و
به‌تبع آن میزان تولیدات کشاورزی به بیش از 3 برابر فعلی افزایش خواهد
یافت.
به‌منظور استفاده از بخش حقابه کشور از روان آب رودخانه ارس، مطالعات طرح
پمپاژ گلفرج با ظرفیت 8/4 مترمکعب در ثانیه در سطحی حدود 5000 هکتار توسط
مهندسان مشاور کاوآب به کارفرمایی سازمان کشاورزی سابق انجام شده است. در
طرح حاضر برداشت 8/4 مترمکعب در ثانیه از رودخانه ارس در فصول زراعی و
غیرزراعی و همچنین استفاده از تأسیسات پمپاژ دشت گردیان در فصول غیرزراعی
برای توسعة اراضی دشت گلفرج واراضی بالا دست در حال انجام است.
مسئولیت مطالعه و اجرای طرح در سال 1380 در راستای توسعة اراضی و استفاده
حداکثر از پتانسیل آبی موجود مطالعات بازنگری و طرح توسعه به کارفرمایی
سازمان آب منطقة آذربایجان شرقی توسط مهندسین مشاور فرازآب در حال انجام و
اجرای بخش‌هایی از طرح سال 1381 شروع شده است که درحال‌حاضر بخش اول اجرایی
طرح شامل سیستم آبگیر، پمپاژ ملخی، رسوبگیر پمپاژ اصلی طرح (ارتفاع پمپاژ
150 متر) و خط لولة انتقال و استخر ذخیرة انتهایی دارای پیشرفت فیزیکی حدود
96درصد و بخش دوم اجرایی طرح گلفرج دارای پیشرفت اجرایی حدود 20درصد
می‌باشد که پیش‌بینی میشود بتوان در نیمة دوم سال 1388 آب‌اندازی به کانال
اصلی انتقال را انجام داد که اراضی تحت پوشش کانال فوق حدود 2000 هکتار
است. از اهداف طرح می‌توان به 1) هدف اصلی از طرح استفاده از حقابه ایران و
استفادة حداکثر از پتانسیل آبی رودخانه‌های مرزی کشور 2) تأمین آب کشاورزی
حدود 25100 هکتار شامل دشت‌های گلفرج، یکانات و هرزندات، اشاره کرد.
تأمین آب به‌صورت پمپاژ از رودخانة ارس با ظرفیت 6 مترمکعب در ثانیه
به‌صورت 12 ماهه و 20 ساعته و ذخیره‌سازی آب مازاد در فصول غیرزراعی در
سدهای چهارگانة طرح (گلفرج، گردیان یکانات و هرزندات) به حجم کل 158 میلیون
مترمکعب و استفاده از آب مازاد پمپاژ گردیان (24 میلیون مترمکعب) با
ذخیره‌سازی در سد گردیان مجموعاً حجم آب قابل برنامه‌ریزی 182 میلیون
مترمکعب است.
الگوی کشت طرح به‌صورت زراعت و باغات شامل گندم، یونجه، ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای، چغندرقند، کلزا، آلبالو، زردآلو، بادام و انگور است.
احداث و تجهیز مجموعة ایستگاه‌های پمپاژ اصلی برای دشت‌های گلفرج (2 مرحله
پمپاژ اصلی با ظرفیت 6ـ4 مترمکعب در ثانیه و 2 مرحلة پمپاژ تغذیة سد و
اراضی با ظرفیت 8/4ـ32/1 مترمکعب در ثانیه از تراز 700 به 1000 متر) یکانات
(یک مرحله پمپاژ با ظرفیت 2/2 مترمکعب در ثانیه از تراز 1000 الی 1150
متر) و هرزندات (3 مرحله پمپاژ با ظرفیت 1/4 مترمکعب در ثانیه از تراز
1090ـ1550 متر)
احداث خط لولة انتقال ایستگاه‌های پمپاژ اصلی با ظرفیت 6ـ32/1 مترمکعب در ثانیه به قطر 2000ـ1000 میلی‌متر به طول حدود 33 کیلومتر.
نتایج حاصله از مطالعات فوق نشان میدهد که با اجرای تمهیداتی امکان توسعة
اراضی فوق با 15000 هکتار حتی تا سقف 20700 هکتار مقدور می‌باشد.
هدف از طرح تأمین آب کشاورزی حدود 15000 هکتار از اراضی دشت گلفرج و اراضی
بالادست و در صورت وجود توجیه فنی و اقتصادی و تأمین اعتبار لازم انتخاب
یکی از دشت‌های یکانات و یا هرزندات به مساحت 5700 هکتار با الگوی کشت
30درصد زراعت و 70درصد باغات می‌باشد.
اجزای طرح به شرح زیر می‌باشد:
1ـ احداث و تجهیز مجموعة ایستگاه‌های پمپاژ اصلی طرح برای دشت گلفرج و اراضی بالادست (ارتفاع پمپاژ 300 الی 400 متر).
2ـ احداث خطوط لولة انتقال ایستگاه‌های پمپاژ با ظرفیت 8/4ـ8/2 مترمکعب در ثانیه به قطر 2000ـ1200 میلی‌متر به طول حدود 9 کیلومتر.
3ـ احداث کانال‌های اصلی انتقال با ظرفیت 8/4ـ8/2 مترمکعب در ثانیه به طول حدود 90 کیلومتر.
4ـ احداث سدهای گردیان، گلفرج و گلفرج بالادست به ترتیب با ظرفیت 5/26، 12 و
25 میلیون مترمکعب برای تنظیم 44، 6/21 و 43 میلیون مترمکعب.
5ـ احداث شبکة آبیاری و زهکشی تحت فشار (بارانی و قطره‌ای) به مساحت 15000 هکتار.
هزینه‌های اجرایی طرح شامل سرمایه‌گذاری‌های لازم جهت مجموعة ایستگاه‌های
پمپاژ، خطوط انتقال و کانال‌های اصلی، سدها و شبکة آبیاری و زهکشی تحت فشار
جمعاً حدود 600 میلیارد ریال (در صورت انتخاب یکی از دشت‌های هرزندات یا
یکانات هزینه‌های اجرایی طرح بالغ بر 1000 میلیارد ریال خواهد بود) برآورد
میشود که مبلغ 200 میلیارد ریال آن از طریق مشارکت‌های مردمی و با استفاده
از تسهیلات بانکی خواهد بود و پیش‌بینی میشود این طرح در طول 6 سال اجرا و
به بهره‌برداری برسد.
اولویت اول اجرایی طرح شامل سیستم آبگیر با پمپاژ ملخی، حوضچه رسوبگیر،
ایستگاه پمپاژ حاشیة ارس و خط لولة انتقال به طول حدود 5300 متر به قطر
2000 میلی‌متر و مخزن ذخیرة انتهایی جمعاً به مبلغ 80 میلیارد ریال برآورد
شده است که بخشی از اولویت اول و دوم توسعة اراضی دشت گلفرج به مساحت 5200
هکتار می‌باشد، پیشرفت اجرایی این بخش حدود 96درصد می‌باشد که از سازمان آب
منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی اجرا شده است.
اولویت دوم اجرایی که شامل کانال‌های اصلی انتقال ذوزنقه‌ای به طول 36
کیلومتر و سد گلفرج به حجم مفید 12 میلیون مترمکعب به مبلغ 130 میلیارد
ریال که این بخش نیز بخشی از اولویت اول و دوم توسعة اراضی دشت گلفرج به
مساحت 5200 هکتار می‌باشد، پیشرفت اجرایی این بخش حدود 5/22درصد می‌باشد.
کل درآمد خالص ناشی از اجرای طرح با کسر درآمدهای وضع موجود 147 میلیارد
ریال در سال برآورد میگردد. در ارزیابی اقتصادی آبیاری اراضی دشت گلفرج و
اراضی بالادست گلفرج، نسبت فایده به هزینة طرح (B/C) با نرخ بهره 17درصد
معادل یک بوده و طرح دارای توجیه اقتصادی می‌باشد.
منابع معدنی جلفا
معادن منطقه شامل معدن سنگ موزائیک، در روستای تازه‌کند، معدن سنگ مرمر، در
جنب شرقی جلفا (گئچی قالاسی)، معدن سنگ مرمر و شن و ماسه، در حومة شهر
جلفا، معدن نمک، در روستای نوشیروان (دوزلاخ)، معدن گچ و آهک، در نقاط
مختلف منطقه بخصوص در دهانة دره‌دیز و در قریه لیوارجان، معدن زغال سنگ،
درحوالی قریه آغ بلاغ جنوب جلفا به‌صورت رگه‌های نازک وجود دارد.
همچنین در شهرستان جلفا 2 معدن سنگ لاشه و لاشة مرمر وجود دارد که 7/2درصد
کل معادن فعال استان (72 معدن) می‌باشد. منطقة حفاظت‌شدة کیامکی با مساحت
حدود 96000 هکتار در منطقة جلفا قرار دارد و گفته میشود بیشتر معادن این
منطقه بکر و دست‌نخورده باقی‌مانده است.
معادن دیگری نیز در منطقه شناسایی شده است که به قرار ذیل است:
الف ـ منطقة پلی متال قره‌دره ـ قره چیلر ـ آنخ:
این منطقه در شرقی‌ترین بخش شهرستان جلفا در ناحیة مرکزی نقشه 50000:1
قولان قرار دارد. اهمیت کانی‌زایی پلی متال (شامل طلا، نقره، مس و مولیبدن)
بسیار نمود دارد. به نحوی که این منطقه از دیرباز مورد توجه معدن‌کاران
قرار داشته است. انواع معدن‌های این منطقه با ذکر نوع و میزان ذخایر به
قرار زیر است:
نام معدن نوع مادة معدنی میزان ذخائر (تن) محل و موقعیت معدن
تازه کند سنگ موزائیک 500 هزار تن (قطعی) و بیش از یک میلیون تن (احتمالی) 17 کیلومتری جنوب غربی جلفا
سعدی تراورتن سفید 12 هزار تن 27 کیلومتری جنوب غربی جلفا
قیزیل بورون سنگ ساختمانی 1 میلیون تن 3 کیلومتری غرب جلفا
دستجرد زرنیخ ـ 13 کیلومتری جنوب شرقی سیه‌رود
لیوارجان سنگ‌نمک صنعتی 8000 هزار تن 13 کیلومتری شمال شرق هادیشهر
لیلاب مرمر ـ 120 کیلومتری شرقی اهر
داران سنگ لاشه 620000 هزار تن 20 کیلومتری شمال شرق جلفا
ب ـ منطقة پلی‌متال مهم دره‌سی و قاپلان دره‌سی:
این منطقه در نقشة توپوگرافی دوزال قرار دارد و نشانه‌های مولیبدنیت ـ
منیتیت ـ پیریت و کالکو پیریت ـ مس خالص، گارنت و احتمالاً طلا در حد قابل
مطالعه این منطقه را قابل بررسی کرده است.
پ ـ منطقة چلگو در روستای ایری:
چلگو منطقه‌ای است در جنوب روستای ایری که از نظر وجود کانی‌های زرنیخ قابل
توجه است.درصد آرسینک، سرب، نقره در نمونه‌های تصادفی برداشت شده از
24ـ19درصد 1/0 تا 05/0درصد و 10ـ8 گرم بر تن متغیر است.
ت ـ منطقة آلقره نوجه‌مهر ـ پهناور
منطقة دگرسانی نوجه مهر ـ نوردوز و پهناور به دلیل امکان وجود خاک‌های
صنعتی ازجمله وجود ذخایر اقتصادی کائولن و همچنین کانی‌های فلزی حائز اهمیت
است. همچنین وجود رگه‌های سیلیس موید قابلیت استفاده از این مادة معدنی
است.
ج ـ منطقة پاسگاه شهید علی:
محدودة 25 کیلومتری جنوب پاسگاه شهیدعلی واقع در بخش شمال شرقی ورقه‌داران و
مجاورت رودخانة ارس به جهت وجود تعدادی رگة سیلیسی و دامیت‌های آغشته به
مس و همچنین زون‌آلتره مربوطه مورد توجه قرار گرفت.
میزان مس در نمونه‌های تصادفی برداشت شده در حدود 6درصد ـ میزان طلا حدود
4/7 گرم بر تن و میزان مولیبدن حدود 25 گرم بر تن تعیین شده است. و همچنین
مشخص شده است که وجود عنصر مس و طلا در حد قابل قبول اقتصادی وجود دارد.
درحال‌حاضر همچنین تمامی حامل‌های انرژی از قبیل نفت، گاز و برق در منطقه به اندازة کافی وجود دارد.
کلیبر
شهرستان کلیبر با 3702 کیلومتر مربع مساحت در ناحیة شمالی شرقی استان
آذربایجان شرقی واقع شده است. این شهرستان از سمت جنوب با شهرستان‌های اهر و
ورزقان و از سمت غرب با شهرستان جلفا هم‌مرز است. جمعیت این شهرستان در
سال 1385 برابر با 89698 نفر و مرکز آن شهر کلیبر است. کلیبر دارای آب و
هوای معتدل کوهستانی بوده و سراسر منطقه را جنگل‌های تنک و مراتع سرسبز
پوشانیده و محل ییلاق عشایر دشت مغان و ارسباران می‌باشد. این شهرستان تحت
تأثیر آب و هوای خزری بوده و اغلب اوقات کوهستان‌های مرتفع را مه غلیظ
می‌پوشاند. رود ارس از شمال آن می‌گذرد.
بخش مرکزی شهرستان کلیبر، شامل شهرهای کلیبر، خمارلو و آبش احمد است.
دهستان‌های پیغان چایی، مولان، میشه پاره، ییلاق، چایکندی جزو بخش مرکزی
است. دهستان‌های بسطاملو، دیزمار شرقی، کیوان، منجوان شرقی، منجوان غربی و
گرمادوز از بخش‌های خداآفرین و دهستان‌های آبش احمد، سیدان و قشلاق از بخش
آبش احمد است.
بخش خداآفرین یکی از بخش‌های تابعة شهرستان کلیبر در استان آذربایجان شرقی
در شمال غربی ایران و در 250 کیلومتری شمال تبریز است. جمعیت بخش خداآفرین
شهرستان کلیبر در سال 1385 برابر با 35642 نفر بوده که درحال‌حاضر جمعیتی
بیش از 50 هزار نفر دارد. از آثار باستانی شهرستان کلیبر می‌توان به پل‌های
خداآفرین، منطقة حفاظت‌شده ارسباران با وسعت 72 هزار هکتار که به‌عنوان
مکان ذخیره بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش‌های خاص گیاهی و
جانوری برخوردار می‌باشد. جنگل‌های آینالو (زیستگاه حفاظت‌شدة مارال)،
کناره‌های رود ارس، قلعة پیغام، قلعة آوارسین، روستای پلکانی اشتبین و برخی
آثار دیگر اشاره کرد.
پل خداآفرین به دو پل اطلاق میشود که یکی از آنها شکسته است و نیمی از آن
باقی است. اما یکی دیگر کاملاً سالم است. این دو پل یکی از آثار قدیمی است
که در این منطقه وجود دارد. این پل‌ها در نزدیکی سد خداآفرین (به علت
نزدیکی به روستایی به‌نام ساریجالو، سد ساریجالو نیز نامیده میشود) و
همچنین در نزدیکی روستای ساریجالو قرار دارد. این دو پل به فاصله 100 متر
از یکدیگر بنا شده و منسوب به دوره‌های سلجوقیان و صفویه هستند.
سد عظیم خداآفرین در 15 آذرماه 1387 در جریان سفر دوم هیئت دولت به استان آذربایجان شرقی رسماً آبگیری شد.
قلعة بابک یا جمهور مرکب از قلعه و قصر، بر فراز قلعة کوهستان به نام قیز
قلعه مسی در ارتفاع 2600 متری در 5 کیلومتری جنوب غربی کلیبر واقع شده است.
قلعة بابک زمانی مقر لشگریان بابک خرمدین بوده است.
مقبرة شاه قاسم در صد کیلومتری تپه معروف نادری و در نزدیکی روستای پیره‌لر
به فاصلة 50 کیلومتری کلیبر مقبرة شاه قاسم بنا شده که گویند برادر امام
رضا(ع) است.
با توسعة محدودة منطقة آزاد ارس تا خداآفرین این منطقه (منطقة خداآفرین) می‌تواند قطب سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی بخش کشاورزی شود.
تنوع آب و هوایی منطقة خداآفرین و همجواری با برخی کشورهای حوزة قفقاز
جنوبی و زمینة مناسب برای تأمین مواد اولیة صنایع تبدیلی در منطقة خمارلو و
خداآفرین، زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است تا افراد بتوانند با
توجه به مزایا و ظرفیت‌های بالقوة این منطقه از تسهیلات ویژة سرمایه‌گذاری
منطقة آزاد ارس استفاده کنند.
راهاندازی کمپ خداآفرین از سوی منطقة آزاد ارس برای شناسایی بیشتر فعالیت
منطقة آزاد و بهویژه فعالیت سرمایه‌گذاران است. امید می‌رود با توسعة
محدودة منطقة آزاد ارس تا خداآفرین شاهد رونق دوباره و احیای بازارچه و
گمرک خداآفرین به‌عنوان پل ارتباطی کشورهای قفقاز جنوبی باشیم.
هرچند محدودة حوزة منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ارس تا خداآفرین به دلیل
جاذبه‌های خاص طبیعی و گردشگری نیازمند زیباسازی، مبلمان شهری و صرف
هزینه‌های لازم است، ولی جاذبه‌های طبیعی و خدادادی منطقه بهترین امتیاز
برای جذب گردشگر و سرمایه‌گذار در این بخش است.
توسعة صنعت گردشگری رونق بخش‌های اقتصادی منطقه را به همراه خواهد داشت و
لذا اتخاذ تدابیر لازم برای افزایش شمار گردشگران و توسعة گردشگری در این
مقطع ضرورت دارد.
قدمت 7 هزارسالة منطقة خداآفرین این منطقه را از نظر سیاسی و فرهنگی مهم
جلوه میدهد، به‌طوری که در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی، آثار باستانی
مهمی با قدمت بیش از 5 هزار سال قبل از میلاد به دست آمده است. این منطقه،
محوطة باستانی منحصربه‌فردی است که نشانه‌ها و آثار ارزشمندی از تمدن
«کوراـارس» که قدمت شهرنشینی در آن به بیش از 5 هزار سال قبل از میلاد
می‌رسد. جوامع تمدن کوراـارس به‌عنوان نخستین جوامع خانسالار، اقتدار
سیاسی و اقتصادی داشته‌اند.
ظرفیت‌های اقتصادی برای بهبود فضای کسب و کار:
موقعیت ممتاز و ویژة جغرافیایی و اقتصادی جلفا، شرایط مساعد آب و هوایی،
وجود رودخانه پر آب ارس، وجود امکانات بسیار خوب گمرکی و حمل‌ونقل و
دارابودن 2 پایانة مرزی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان، نزدیکی به شهر
متروپل تبریز، وجود آثار تاریخی و دیدنی مشهور در شهرستان جلفا و
توانمندی‌های بسیار بالا در امر کشاورزی و صنعت سبب شده این منطقه در طول
تاریخ همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران، تاجران و بازرگانان قرار گیرد. اهم
ظرفیت‌های موجود به شرح زیر شمرده می‌شوند:
1ـ گمرک جلفا با وسعت بیش از 200 هکتار، بیش از یکصد سال پیشینه فعالیت
گمرکی در زمینة تجارت داخلی و بینالمللی دارد. این گمرک از امکانات تخلیه
و بارگیری، انبارداری و ترانزیت برخوردار بوده و دارای تأسیسات ریلی
ایرانی و روسی، و ده‌ها انبار سرپوشیده و هانگار است. گمرک جلفا با
برخورداری از سیستم آسیکودا دارای امکانات و پتانسیل‌های گوناگونی برای
صادرات و واردات کالا در سال می‌باشد.
ظرفیت سالانه آن حدود 3 میلیون تن کالا برای حمل‌ونقل، ترانزیت، تخلیه و بارگیری و انبارداری است.
2ـ اولین ایستگاه راه‌آهن کشور در سال 1294 در شهر جلفا احداث شد. از حدود
یکصد سال پیش با احداث راه‌آهن تبریز‌ـ‌جلفا و اتصال آن به راه‌آهن اتحاد
شوروی سابق، شهر جلفا در موقعیت ممتازی قرار گرفت. راه‌آهن تبریز‌ـ‌جلفا و
متعاقب آن ایستگاه راه‌آهن جلفا، از دیرباز نقش قابل توجهی در ترانزیت کالا
داشته است. به‌طوری که بیش از 300 واگن از این شهر مرزی و گمرکی به داخل
یا خارج ترانزیت می‌شدند. پروژة راه‌آهن جلفا‌ـ‌قلی‌بیگلو، ایستگاه راه‌آهن
جلفا را به خط‌آهن پرسرعت شرق به غرب روسیه و از طرفی به سواحل دریای سیاه
متصل می‌کند. خط آهن برقی جلفا‌ـ‌تبریز به‌عنوان اولین خط آهن برقی کشور
در این شهرستان احداث شده و در مسیر راه‌آهن تهران‌‌ـ‌مسکو قرار دارد.
3ـ پایانه‌های حمل‌ونقل و مسافری مستقر در مرز، حجم تردد مسافر و کامیون از
مرز جلفا قابل توجه است. به‌طوری که در سال 84 تعداد 414879 نفر مسافر
ایرانی و خارجی و تعداد 26129 دستگاه کامیون از این پایانه تردد کرده‌اند.
جمع مسافران ایرانی و خارجی از سال 1375 تا 1384 تعداد 860/113/6 نفر بوده و
جمع تردد کامیون‌ها از مرز در همان مقطع تعداد 408028 دستگاه بوده است که
روند آنها تاکنون رو به افزایش‌گذارده است.
4ـ فرودگاه بینالمللی منطقة آزاد ارس در جلفا، مطالعات امکان‌سنجی و
مکان‌یابی فرودگاه بینالمللی منطقة آزاد ارس به اتمام رسیده است و گزارش
نهایی مطالعات طرح جامع آن به تصویب شورای شهرسازی و معماری سازمان منطقة
آزاد ارس رسیده است.
اهمیت وجود فرودگاه در مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی به‌گونه‌ای است که امروزه
فرودگاه‌ها نقش به‌سزایی در توسعة تجاری بازرگانی و گردشگری مناطق آزاد در
جهان دارند و به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌ها و بسترهای توسعه‌ای در
این مناطق مطرح هستند. به‌طوری که می‌توان با اتکا به طرح جامع فرودگاه و
پتانسیل‌های درون سازمانی و موقعیت استراتژیک منطقة آزاد ارس با همکاری و
مشارکت بخش خصوصی این فرودگاه را طی چند سال آینده مورد بهره‌برداری قرار
داد تا بدین وسیله مگاپورت ترانزیتی ارس به حوزة CIS و اروپای شرقی فعال‌تر
از پیش گردد.
طرح جامع فرودگاه بینالمللی ارس در 5 بخش کلی بررسی‌ها و مطالعات شامل
داده‌های هواشناسی، مقررات برنامه‌ریزی زیست محیطی، توپوگرافی منطقة
فرودگاه، فرودگاه‌های رقیب، برنامه‌های بازرگانی، جهانگردی و سایر
برنامه‌های توسعة دولتی و...، برآورد تقاضا و هزینه‌ها شامل برآورد مسافر،
بار، ترافیک پروازی، ترافیک هواپیمای عبوری، مسافر ساعت اوج، تعداد نفرات
استفاده‌کننده از فروگاه، برآورد تقاضا و ظرفیت پایانه‌ها، مطالعة ارائة
سرانه و نقشه‌ها و پلان گزینه نهایی، بررسی چشم‌ا نداز و اهداف استراتژیک
فرودگاه و تهیة متن اسناد مناقصه به روش EPC ارائه گردیده است.
براساس پیش‌بینی‌های این گزارش، در 5 سال اول فعالیت این فرودگاه یعنی از
سال 1390 تا 1394 بیش از 6 هزار پرواز و در 10 سال ابتدایی فعالیت آن بیش
از 8 هزار پرواز از طریق این فرودگاه صورت خواهد گرفت.
همچنین، با لحاظ مقیاس منطقه‌ای در این فرودگاه پیش‌بینی گردیده بیش از 740
هزار نفر از سال 1394ـ1390 و بیش از یک میلیون مسافر در بازة زمانی بین
سال‌های 1399ـ1390 از طریق این فرودگاه جابه‌جا شود.
بنا بر گزارشات ارائه‌شده توسط شرکت مهندسی مشاور نقشة آلودگی صوتی برای 20
سال اول فعالیت فرودگاه یعنی از سال 1409ـ1390 برای اولین بار در کشور
برای فرودگاه بینالمللی ارس تهیه گردیده است که این امر به‌نوبة خود
می‌تواند نقش بسزایی در ایجاد و توسعة شهرک فرودگاهی در منطقة آزاد ارس
داشته باشد.
5ـ جادة ساحلی، مهم‌ترین راه فرعی شهر جلفا معروف به جاده مرزی می‌باشد.
این جاده مراکز جمعیتی زیادی را که در مسیر رود ارس قرار گرفته‌اند، به هم
مرتبط می‌سازد. اهمیت اصلی این جاده اتصال مناطق خداآفرین (مرز آذربایجان)
نوردوز (مرز ارمنستان) شهر جلفا (مرز نخجوان) و پلدشت (مرز ترکیه) به
همدیگر می‌باشد.
وجود مناطق تاریخی، کشاورزی و تفریحی در مسیر این جاده، مستعد سرمایه‌گذاری
در زمینه توریسم و صنایع تبدیلی و پرورش دام می‌باشد، تعریض این جاده
می‌تواند این مسیر را به اصلی‌ترین مسیر ترانزیتی ترکیه – آذربایجان و
کوتاه‌ترین مسیر خاورمیانه ـ آسیای میانه و روسیه تبدیل نماید.
6ـ شهرک صنعتی، سازمان منطقة آزاد با اختصاص یک منطقه 900 هکتاری برای
صنایع تبدیلی کشاورزی در مجاورت یک قطب کشاورزی تحت عنوان اراضی دشت
گردیان، آماده‌سازی فاز اول آن را در وسعت 260 هکتار شروع کرده است. این
منطقه در کنار سایت صنعتی 135 هکتاری(واقع در جنوب شهر جلفا) امکان تبدیل و
فراوری محصولات کشاورزی را مهیا خواهد ساخت.
کارخانه‌های تولیدی و صنعتی فعال منطقة آزاد در زمینه‌های تولید کامیون و
کامیونت، تولید موتورسیکلت، تولید باطری خودرو و موتورسیکلت، تولید ساندویچ
پنل، صنایع چوبی و تولید مبلمان شهری، فرآوری مشتقات نفتی، تولید شمس روی و
مس، صنایع پلی اتیلن، تولید و بسته‌بندی قند و شکر و چای، و فرآوری و
بسته‌بندی محصولات کشاورزی و گیاهی هستند.
7ـ پل آهنی جلفا، پل ارتباطی خط آهن جلفا به کشورهای CIS معروف به پل آهنی
جلفا در ضلع شمال شرقی شهر جلفا و بر روی رودخانة ارس احداث شده است و شبکة
ریلی کشور را به شبکة ریلی مسکو ارتباط میدهد. این پل به طول 107 متر و
به عرض 6 متر از نوع معلق می‌باشد و تمام سنگینی پل توسط آهن‌های هلالی و
دو فنر منحنی بزرگ آهنی به طرفین پل منتقل میشود. پل آهنی جلفا توسط این
یک خط آهن برقی با گذشت 146 کیلومتر به ایستگاه تبریز متصل است.
8ـ وفور آب به لحاظ رودخانه همیشه جاری ارس، وفور انرژی با توجه به تأسیسات
سد ارس و وجود منابع غنی آب خصوصاً قسمت نوار مرزی رود ارس که امکان توسعة
کشت آبی و تولید محصولات کشاورزی را فراهم می‌آورد. به‌علاوه استعداد
بالقوة حاشیة رود ارس جهت پرورش ماهی می‌تواند موجبات ایجاد اشتغال و تولید
مناسب را داشته باشد.
9ـ وجود مراتع و جنگل نسبتاً غنی در شهرستان و استعداد بالقوة دشت‌های شام
داران، گردیان، موسی‌خانلو برای توسعة اراضی آبی و کشت علوفه و کشت درخت
توت برای کرم ابریشم، صیفی‌جات، محصولات زیردرختی و بالادرختی و محصولات
دامی.
10ـ همجواری با کشورهای تازه استقلال‌یافتة آذربایجان و ارمنستان و صدور
کالاهای کشاورزی به کشورهای فوق و پیوند جاده‌ای به کشورهای قفقاز، روسیه،
ترکیه و اروپا. از این منطقه همچنین می‌توان به مکمل کریدور بینالمللی
حمل‌ونقل شمال‌ـ‌جنوب یاد کرد.
11ـ جلوه‌های گردشگری و سیاحتی با توجه به غنای منطقه از آثار باستانی و
تاریخی فرهنگی مانند حمام قدیمی جلفا، حمام قدیمی کردشت، تپه خاکستری گرگر،
پل ضیاءالملک نخجوانی در 6 کیلومتری غرب جلفا، قلعه (گاوور) گوهر
اورارتویی در 45 کیلومتری شرق جلفا، قلعه‌های نظامی کردشت شامل قلعة عباس
میرزا، قلعة مرازاد گوور قلعه‌سی در روستای مرزی مرازاد در 25 کیلومتری شرق
جلفا، کاروانسرای شاه عباس در جلفا، قلعة تاریخی علی‌بیک در 80 کیلومتری
هادیشهر، امامزاده سیدمحمد آقا در روستای نوجه مهر، امامزاده شعیب در
روستای دوزال، امامزاده سیداسماعیل در روستای زاویه، بقعة بابا یعقوب در
سیه‌رود، آرامگاه جرجیس پیامبر (جرج قدیس) در اطراف روستای کلید داغی و
مقبرة حکیم ابوالقاسم نباتی، شاعری از روستای اشتبین.
12ـ قوی‌ترین فیبر نوری کشور و گذر یکی از کابل‌های نوری کشورهای cis از
جلفا. این منطقه به‌طور کامل تحت پوشش شبکة مخابراتی کشور قرار دارد.
13ـ متصل به شبکة سراسری گاز شهری.
14ـ پایانه‌های مسافری، حمل‌ونقل و بازارچه‌های مرزی جلفا و نوردوز و دومین
مرز پرتردد کشور از لحاظ مسافری و ششمین مرز پرتردد کشور از لحاظ حمل‌ونقل
و ترانزیت کالا است.
15ـ اراضی حاصلخیز و دشت‌های عظیم کشاورزی گردیان، و گلفرج با آبیاری مکانیزه.
16ـ جنگل‌های 72 هزار هکتاری قره‌داغ در جلفا، ارسباران و کلیبر
17ـ پناهگاه حیات وحش کیامکی با مساحت بیش از 96000 هکتار در میان دامنة
کوه‌های کیامکی، کنتال و ساحل رود ارس قرار دارد. جایگاه گونه‌های جانوری
همچون قوچ و میش ارمنی، کل و بز کوهی، گربه‌های وحشی و پلنگ و گونه‌های
پرندگان کبک و عقاب طلایی، اردک، حواصیل، اگرت و بوتیمار و پوشش گیاهی بید،
زرشک، افرا و نسترن است.
18- آبشار آسیاب خرابه، آسیاب خرابه یکی از زیباترین مناظر دیدنی آذربایجان
شرقی است. این نام به‌خاطر وجود تعدادی آسیاب آبی بوده که با استفاده از
این آبشار کار می‌کردند و درحال‌حاضر خرابه‌ای بیش از آنها باقی نمانده
است. این محل به همین دلیل به نام آسیاب خرابه معروف شده است.
این تفرجگاه دلگشا در حدود 27 کیلومتری هادیشهر، قرار دارد که در نوار مرزی
ایران و جمهوری آذربایجان در 5 کیلومتری روستای منجن آباد در حاشیة رود
ارس در یک جادة فرعی در دره‌ای با صفا واقع شده است.
آب این چشمه زیبا و زلال از کوه کیامکی، یکی از کوه‌های بلند منطقة دیزمار
غربی ارسباران و شهرستان مرند و بخش زنوز سرچشمه می‌گیرد، در مظهر چشمه
درختان انجیر بسیار روییده است و آب پس از آبشار زیبا که شاید در ایران
کم‌نظیر باشد، به‌صورت یک رشته جویبار به هم پیوسته به سمت دره جریان
می‌یابد.
تمام سطوح دیوارة آبشار پوشیده از خز و گیاهان آبزی است و مناظر دل‌انگیزی
را پدید آورده است، این گردشگاه طبیعی قابلیت تبدیل شدن به یک پارک بزرگ و
پرجاذبه برای مسافران و بهویژه گردشگران در فصل تابستان را دارد.
19- دره دیز، کوهستان و معبر دره دیز در شمال شهرستان مرند و جنوب جلفا
واقع شده است. دره دیز کوهستانی بلند و صخره‌ای است که در جهت شرقی غربی
کشیده شده است و دنبال کوه‌های شمالی آذربایجان در مسیر جادة ارتباطی
تبریز‌ـ‌مرند به روسیه است. معبر دره‌دیز یکی از ارتفاعات صعب‌العبور
آذربایجان شرقی است. کوهستان دره دیز به‌وسیله رودخانة دره دیز بریده شده و
این رودخانه آبهای کوهستان مزبور را در مسیر جنوبی‌‌ـ‌شمالی به رود مرزی
ارس هدایت می‌کند.
در داخل این کوهستان معبر مهم و قابل توجهی بنا شده که تنها راه وصول به
جلفا و کنارة رودخانه ارس است از کمرکش کوهستان دره‌دیز راه‌آهن تبریز به
جلفا و روسیه و از کنارة درة رودخانه دره‌دیز راه آسفالته تبریز به جلفا
می‌گذرد. از دره دیز به طرف شهرستان هادیشهر (علمدار گرگر) کوه‌های قاری
قیز (پیر دختر) قرار گرفته و تا حدودی دهستان هرزندات عتیق کشیده شده است
که ارتفاع آن تقریباً در حدود 2609 متر می‌باشد. معبر معروف جولاه در مدخل
ارتفاعات دره دیز نزدیک‌ترین راه ارتباطی داخل فلات ایران به سوی آران و
ارمنستان بوده است.
20ـ روستاهای تاریخی و طبیعی منطقه که جاذبه‌های طبیعی و گردشگری فراوانی
دارند، عبارتنداز: روستای تاریخی و زیبای اشتبین در 90 کیلومتری شهرستان
جلفا و در کنار رودخانة ارس قرار دارد، روستای زاویه از توابع شهرستان جلفا
در 2 کیلومتری جنوب هادیشهر و یکی از روستاهای سیاحتی و زیارتی منطقه
است، روستای تاریخی کردشت در دره بسیار حاصلخیز و زیبایی در سواحل جنوبی
ارس بنا شده است. فاصلة کردشت تا جلفا 70 کیلومتر است، روستای زیبای قشلاق
(منطقة ماهاران)، منطقة بسیار زیبایی است که در 17 کیلومتری هادیشهر قرار
گرفته و به لحاظ جاری‌شدن آب چشمه‌های حاصل از ذوب برف کوه‌های اطراف این
منطقه در بهار و اوایل تابستان آبشارهای بسیار جالب و دیدنی را در مسیر خود
به‌وجود می‌آورد.
روستای زنوز: این روستا علاوه بر آب و هوای دلپذیر، دارای معماری پلکانی
شکل بوده و از جمله مراکز پربازدید در طول سال بهویژه در فصل بهار و
تابستان می‌باشند.
21- کلیساهای تاریخی منطقه عبارتنداز: کلیسای سنت استپانوس در 17 کیلومتری
غرب جلفا، کلیسای چوپان در 5 کیلومتری غرب جلفا، کلیسای فرهادی در 18
کیلومتری غرب جلفا، کلیساهای منطقة دره‌شام در 16 کیلومتری غرب جلفا و در
کنار رودخانة ارس، کلیسای نه‌نه مریم (سرکیس مقدس) در محل التقای رودخانة
آجی‌چای با ارس در روستای دره شام میانه، کلیسای سورپ گئورک در روستای
دره‌شام علیا، کلیسای آندریاس مقدس در دره‌شام میانه، زیارتگاه سرکیس مقدم
در دره‌شام میانه و زیارتگاه هوانس مقدس علیا جنب گورستان ارامنه در روستای
دره‌شام.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری با تأکید بر بخش کشاورزی
استان آذربایجان شرقی یکی از مناطق مستعد کشاورزی در ایران است. با وجود
اینکه این استان تنها 6/2درصد مساحت ایران را دربرمی‌گیرد، ولی اراضی آن
بیش از 6درصد کل اراضی مزروعی کشور را شامل میشود. ویژگی‌ها و خصوصیات
طبیعی و اقلیمی استان بر توان بالقوة کشاورزی منطقه افزوده است. گندم و جو و
محصولات باغی ازجمله سیب، زردآلو، بادام و انگور ازجمله مهم‌ترین تولیدات
کشاورزی استان آذربایجان شرقی در بخش باغبانی است.
استان آذربایجان شرقی با توجه به وجود مراتع نسبتاً خوب خود توانسته نقش
مهمی را در دامداری کشور ایفا نماید. دامداری در این منطقه به‌صورت صنعتی و
سنتی رواج دارد، امروزه گرایش به سمت واحدهای صنعتی در این استان افزایش
چشم‌گیری داشته است.
این استان در زمینة پرورش طیور نیز دارای نقش فعالی است، این فعالیت نیز به‌صورت صنعتی و سنتی رواج دارد.
همچنین بیش از 250000 کندوی زنبور عسل که نزدیک به چهار پنجم آنها مدرن هستند، در سطح استان آذربایجان شرقی به تولید عسل مشغولند.
استان آذربایجان شرقی در زمینة پرورش ماهی نیز فعال است و واحدهای متعدد
استخر پرورش ماهی در استان وجود دارد، که به پرورش ماهیان گرم آبی و ماهیان
سرد آبی اختصاص یافته‌اند. علاوه بر پرورش ماهی، صید ماهی نیز از سدهای
ارس، مهاباد و سایر سدها، رودخانه‌ها و آبگیرهای طبیعی استان صورت می‌گیرد.
وضعیت بخش کشاورزی جلفا
مجموع اراضی کشاورزی شهرستان جلفا معادل 8080 هکتار است که زیر کشت محصولات
زراعی آبی و دیم و باغات میوه قرار دارد. از مجموع اراضی کشاورزی منطقه
6160 هکتار زیر کشت باغات و زراعت‌های آبی و1920 هکتار نیز زیر کشت زراعت
دیم می‌باشد.
از میان اراضی آبی 2480 هکتار زیر کشت باغات میوه و شامل 5/1807 هکتار درختان میوه بارور و 5/672 هکتار نهال درختان میوه می‌باشد.
کل محصولات کشاورزی تولیدی (اعم از زراعی و باغی) شهرستان جلفا در وضع
موجود معادل 31664 تن بوده که 8/0درصد تولیدات کشاورزی استان را به خود
اختصاص میدهد. این درحالی است که سطح اراضی کشاورزی منطقه جلفا 65/0درصد
از کل اراضی کشاورزی استان است. همچنین میزان محصولات باغی تولیدی این
شهرستان معادل 11854 تن است که 3/1درصد محصولات باغی استان آذربایجان‌شرقی
می‌باشد.
جمع کل آب مصرفی در بخش کشاورزی شهرستان جلفا بر اساس برآوردهای کارشناسی و
منظورنمودن برداشت‌ها از رود ارس حدود 50 میلیون متر مکعب است که 17
میلیون متر مکعب آن از منابع آبهای زیرزمینی و 33 میلیون متر مکعب از
منابع آبهای سطحی و عمدتاً از رودخانه ارس تأمین میگردد.
ارزش ناخالص کل تولیدات کشاورزی منطقه حدود 50 میلیارد ریال برآورد میگردد و ارزش افزوده آن28 میلیارد ریال است.
مقدار تولید برخی از محصولات باغی استان و شهرستان جلفا 1384 (تن)
نام محصول مقدار تولید کل استان مقدار تولید شهرستان جلفا
سیب 387005 1500
گلابی 17725 96
گیلاس و آلبالو 13200 555
زرد آلو و قیسی 55118 6500
انگور 357118 1060
مطابق جدول فوق بیشترین محصول تولیدشده در شهرستان جلفا را زردآلو حدود
6500 تن به خود اختصاص داده است و محصولاتی چون سیب، انگور و گیلاس و
آلبالو به ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند.
تولید گیاهان دارویی گلهای تزئینی
شهرستان جلفا قابلیت‌های خوبی جهت پرورش انواع گیاهان دارویی دارد و
درحال‌حاضر در حدود 30درصد نیاز دارویی مردم استان آذربایجان شرقی را تأمین
می‌کند. در سال‌های اخیر یک شرکت تحقیقاتی با مشارکت کارشناسان بخش خصوصی و
وزارت جهاد کشاورزی، درسطح 17 هکتار از اراضی دشت گردیان، با راهاندازی
یک ناحیه صنعتی و گلخانه‌های هیدروپونیک، 48 گونه دارویی پرورش میدهد. کشت
گونه‌های اصلاح‌شده چون نعنای فلفلی و تلخون و غیره با هدف تولید انبوه
صورت می‌گیرد. با راهاندازی گلخانه‌های هیدروپونیک به کمک کارشناسان هلندی
مشکل کشت گیاهان دارویی گرمسیری ازجمله به‌لیمو که بهترین داروی اعصاب
می‌باشد و در زمستان امکان پرورش آن در فضای باز وجود ندارد، برطرف خواهد
شد.
مجتمع تولید گل و گیاه در شهرک گلخانه‌ای جلفا
مجتمع گلخانه‌ای جلفا با هدف ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان کشاورزی در
زمینی به مساحت 140 هکتار در شهرستان جلفا احداث شده است. مساحت خالص
اختصاصی برای احداث واحدهای گلخانه‌ای 5/54 هکتار است.
تعداد واحدهای گلخانه‌ای در مجتمع 200 واحد، مساحت هر واحد 2500 مترمربع و مساحت سالن‌های روپوشیده 1536 مترمربع می‌باشد.
تعداد شاغلان دائم در هر واحد گلخانه‌ای 2 نفر و در کل مجتمع 700 نفر و پیش‌بینی اشتغال غیرمستقیم 500 نفر است.
این مجتمع در فاصلة 2 کیلومتری از شهر جلفا، واقع شده و مشتمل بر 200 واحد
گلخانه‌ای است و مساحت هر واحد به‌طور متوسط 2500 مترمربع است. عوامل مؤثر
در انتخاب محل مجتمع گلخانه‌ای را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
ـ استعداد اراضی کشاورزی، شرایط مناسب آب و هوایی منطقه که امکان تولید
محصولات گلخانه‌ای را در فصول سرد سال با کمترین انرژی حرارتی میسر
می‌سازد.
ـ قرارگرفتن شهر جلفا در نقطة مرزی با جمهوری نخجوان و ارتباط تجاری با
کشور جمهوری آذربایجان و وجود امکانات صدور تولیدات مازاد به خارج از کشور
ـ انتخاب شهر جلفا به‌عنوان منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی و به‌تبع آن افزایش نیاز به محصولات کشاورزی گلخانه‌ای و مواد غذایی.
ـ وجود امکانات اولیه از قبیل اراضی دولتی و امکان تأمین آب مطمئن از رودخانه مرزی ارس.
ـ تعداد بی‌شمار جوانان جویای کار در منطقه بهویژه در رشته‌های مرتبط با کشاورزی.
براساس الگوی طراحی شده برای کشت، انوع محصولات گلخانه‌ای و گل و گیاهان زینتی به شرح زیر است:
انواع گلهای و گیاهان زینتی (داخل سالن و فضای باز) شامل:
گل میخک، رز شاخه بریده، گل داودی، لیلیوم، سوسن، اطلسی، آهاری، پامچال،
تاج‌الملوک، دیفن باخیا، گل سلوی، شب بو، همیشه بهار ـ درختان زینتی شامل:
کاج سیاه، کاج نوبل، کاج تهران، سرو نقره‌ای و کاج مطبق.
محصولات گلخانه‌ای شامل: گوجه فرنگی، خیار داربستی، توت فرنگی، فلفل دلمه‌ای
کل مساحت سالن‌های گلخانه‌ای در مجتمع جلفا معادل 30 هکتار و پیش بینی
تولید محصولات گلخانه‌ای در مجتمع در طول سال حدود9000 تن می‌باشد که علاوه
بر تأمین نیاز منطقه و مناطق همجوار می‌تواند به خارج از کشور نیز صادر
گردد.
دامداری:
مجموعاً بیش از 190000 راس دام در شهرستان جلفا وجود دارد که از این میزان
بیشترین تعداد دام مربوط به گوسفند و بز و کمترین میزان مربوط به پرورش شتر
می‌باشد. اطلاعات مربوط به زیر بخش دام حاکی از آن است که اغلب تولیدات
دامی شهرستان ازجمله شیر و گوشت قرمز مازاد بر مصرف جمعیت استان بوده و یکی
از اقلام صادراتی بخش کشاورزی را تشکیل میدهد.
توسعه صنعت ابریشم
جلفا در گذشته جولاه (بافنده) نام داشته و از مراکز مهم پرورش کرم ابریشم و
بافت پارچه‌های حریر بوده است. واژه جلفا ارمنی است و این منطقه از دوران
اشکانیان ارمنی‌نشین بوده است. بعدها به دستور شاه عباس صفوی در حدود 3000
خانوار از ارامنه جلفای ارس به جلفای اصفهان کوچ داده شدند، تا در امر صدور
ابریشم از راه خلیج‌فارس فعالیت نمایند. با توجه به باقی‌ماندة قلعه گاوور
در منطقه، پیشینه جلفا به دوران اوراتویی می‌رسد، و همچنین طبق برخی
روایت‌ها، آریایی‌ها از این دروازه وارد ایران شده‌اند. پرورش کرم ابریشم
در منطقه رونق چندانی ندارد؛ اما شغل اصلی سکنه روستای دوزال پرورش کرم
ابریشم می‌باشد و این نشانگر مساعدبودن منطقه برای پرورش کرم ابریشم
می‌باشد.
پتانسیل‌های صادراتی منطقه:
بیش از 50 واحد بسته‌بندی خشکبار با تولید بیش از 80 هزار تن انواع محصولات
خشکباری از قبیل، برگة زردآلو، قیسی، آلو، کشمش، گردو و بادام و همچنین 3
واحد تولید کنسانتره با ظرفیت تولید بیش از 15 هزار تن کنسانترة میوه، 18
واحد تولید کمپوت و آب میوه با ظرفیت اسمی300 هزار تن، 4 واحد سورتینگ و
بسته بندی انواع محصولات باغی و 12 واحد تولید رب گوجه فرنگی با تولید بیش
از 20 هزار تن رب گوجه فرنگی در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که عمدتاً
تولیدات خود را از طریق مرزهای بازرگان و جلفا به خارج از کشور صادر
می‌نماید.
قدمت 4ـ3 هزارساله شهر تبریز و پیشینة تاریخی تولید فراوری و عرضه محصولات
خشکباری در آذربایجان شرقی و قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم و دروازة آسیا و
اروپای مرکزی، صادرات این نوع محصولات از استان سابقة دیرینه دارد،
به‌طوری‌که از زمان حکومت صفویان صادرات محصولات خشکباری از این استان
گزارش شده است. اولین گزارش ثبت‌شده مربوط به سال 1304 است که صادرات
1429000 من برگه زردآلو از استان گزارش شده است. صادرات این محصول تا جنگ
دوم جهانی روند صعودی داشته است. موقعیت خاص ژئواکونومیکی و برخورداری از
زیر ساخت‌های لازم شرایط مناسبی را جهت صدور محصولات خشکباری سایر استانها
ی کشور را مانند خرما و پسته فراهم نموده است. از بین 31 گونه محصول باغی
تولید شده در این استان 12 قلم با هدف مصرف خشکبار تولید میشود به‌طوری‌که
بیش از 55درصد تولید محصولات باغی این استان قابل استحصال به انواع محصولات
خشکباری است.
فعال‌سازی صنعت خشکبار استان با سوابق طولانی فعالیت صاحبان آن و توسعة
صنایع مدرن فراوری و تطبیق و تجهیز دست‌اندرکاران در تولید و فراوری به
دانش روز شرط اصلی حضور در بازار جهانی خواهد بود.
استعداد استان در تولید گیاهان دارویی، روند افزایش تولید محصولات باغبانی،
موقعیت جغرافیایی منطقه و داشتن امکانات گمرکی در شهرهای تبریز و جلفا
شرایط مناسبی را برای سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی، فراوری محصولات
کشاورزی و بسته‌بندی گیاهان دارویی و گلهای زینتی با هدف توسعة صادرات
فراهم نموده است. ارزش صادرات محصولات کشاورزی استان آذربایجان شرقی در طول
سال 84 حدود 60 میلیون دلار بوده که درحال‌حاضر رو به افزایش گذارده است.
اهداف اقتصادی بخش کشاورزی منطقة آزاد ارس شامل: 1) توسعة بازدة کشاورزی و
باغداری در منطقه برای تأمین غذای سالم مردم منطقه، سرزمین اصلی و کشورهای
همجوار، 2) کسب درآمدهای ارزی از طریق صادرات مازاد محصولات کشاورزی و
باغداری، 3) حمایت از کشاورزان منطقه برای توسعة تولیدات کشاورزی و
باغداری، 4) حمایت از تولید و عرضة محصولات کشاورزی در مقیاس‌های اقتصادی،
5) ترویج کشاورزی و باغداری مکانیزه، 6) هدایت سرمایه‌های داخلی و خارجی به
توسعة بخش کشاورزی و باغداری منطقه، 7) ارائه راهکارهایی برای جذب
سرمایه‌های کوچک و افزایش اشتغال در بخش کشاورزی و صنایع وابسته است.
فرصت‌ها و امکانات مستقر در منطقه نیز به قرار زیر است:
1) بهره‌مندی از خاک مناسب و آب فراوان، 2) بهره‌مندی از آب و هوای معتدل و
مناسب برای کشت انواع محصولات، 3) سابقة اشتغال دیرینة مردم بومی منطقه به
حرفه کشاورزی و باغداری، 4) نیاز فوق‌العاده کشورهای منطقه به محصولات
کشاورزی، 5) امکان صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیة خلیج‌فارس، 6)
جذابیت منطقه برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، 7) قابلیت منطقه برای
توسعة کشت گیاهان کمیاب، بهویژه گیاهان دارویی، 8) وجود دشت‌های حاصلخیز،
وسیع و یکپارچه برای کشاورزی مکانیزه، 9) اعطای تسهیلات به صاحبان
سرمایه‌های کوچک برای توسعه نهادهای کشاورزی و باغداری.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی منطقة آزاد ارس به قرار زیر است:
1) ایجاد کشتارگاه و بسته‌بندی گوشت 2) پایانة صادراتی محصولات کشاورزی 3)
بازارچه میوه دشت گردیان 4) برگه خشک‌کنی و بسته‌بندی 5) تولید کنسانتره
دامی 6) تولید آرد و نان سالم 7) خمیر کاغذ از ضایعات کشاورزی و کاغذ باطله
8) تولید کمپوست و ورمی کمپوست، 9) تولید کود از ضایعات گیاهی 10) فرآوری
گیاهان دارویی 11) تولید کودهای بیولوژیک 12) کشت و تولید گیاهان دارویی.
13) تولید رب گوجه فرنگی اسپتیک 14) پرورش متراکم ماهی قزل‌آلا 15) پرورش
ماهیان خاویاری و میگو 16) صنایع تبدیلی کشاورزی، تولید کنسانتره و آب میوه
و کمپوت‌سازی 17) پرورش کرم ابریشم و احداث کارخانة تولید نخ ابریشم 18)
تولید گل و گیاه و محصولات جالیزی در مجتمع گلخانه‌ای 19) تولید کندوی عسل
20) پرورش زنبور عسل 21) تولید اسانس و عرقیات گیاهی 22) پرورش قارچ خوراکی
23) زراعت و احداث باغ مکانیزه 24) تولید و تکثیر نهال اصلاح‌شده.
منطقة آزاد همچنین فرصت‌های گوناگونی برای احداث صنایع نوین و های‌تک دارد.
فرصت‌سازی‌های روزآمد برای رشد سرمایه‌گذاری
فعالیت‌های غالب منطقة آزاد ارس را می‌توان در زمینه‌های صنعت، تجارت،
گردشگری، آموزش عالی، ترانزیت و خدمات بازرگانی تقسیم‌بندی کرد. از میان
این فعالیت‌ها، فرصت‌سازی‌های صنایع تبدیلی تا توسعة فضای سایبر به‌عنوان
بخشی از اولویت‌های سرمایه‌گذاری برای توسعة منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ارس
از راهکارهای اساسی برای درآمدزایی بر پایه روزآمدکردن فعالیت‌ها برای کسب
درآمدهای جدید است. در این‌باره نوآوری و خلاقیت متناسب با مزایای عمومی و
اختصاصی منطقة آزاد ارس برای کسب و کارهای باارزش افزودة بالا و فضاسازی
برای جلب اعتماد بازارهای منطقه‌ای و جهانی که در ماده یک قانون چگونگی
ادارة مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی آمده، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
بنابراین جهت‌گیری کسب و کارهای موجود در منطقة هوشمند ارس، باید به سمت
ارزش افزوده بالا بهویژه در زمینه‌های صنایع تبدیلی و فضای مجازی یعنی
تولید نرم‌افزارهای خدماتی و فنی باشد. لذا مجموعه‌ای از زیرساخت‌های کسب و
کاری، حقوقی، قضایی، فنی، آموزشی و فرهنگی برای موفقیت مراکز توسعه و
نوآوری در منطقة آزاد ارس مؤثر است و نپرداختن به هر یک از آنها می‌تواند
منجر به بی‌اثرشدن کامل سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌ها شود. از این رو
پتانسیل‌های موجود صنایع تبدیلی بهویژه در بخش کشاورزی و اهمیت تولید
خدمات نرم‌افزاری گوناگون می‌توانند از فرصت‌سازی‌های جدید برای رشد افزون
سرمایه‌گذاری در منطقة آزاد ارس باشند.
تأسیس و تقویت صنایع کوچک و متوسط (SME) با توجه به مزایایی که از طریق
خوشه‌سازی کسب می‌کنند، می‌توانند در تولید یک ارزش افزودة بالا بسیار مؤثر
باشند.
پتانسیل‌های صنایع تبدیلی در منطقة آزاد
منطقة آزاد ارس در مجاورت دشت‌های حاصلخیز منطقة شمال غرب کشور واقع شده که
با توجه به سرمایه‌گذاری‌های به‌عمل آمدة دهه‌های اخیر در دشت‌های مغان،
میاندوآب، مهاباد، ماکو و دشت گردیان (با مساحت 1800 هکتار) و دشت گلفرج
(با مساحت 25100 هکتار) و دشت خداآفرین (با مساحت بیش از 70000 هکتار) تا
پایان سال 1388 در این مناطق حدود 12 میلیون تن تولید انواع محصولات
کشاورزی برآورد میشود. درحال‌حاضر نیز معادل 8/6 میلیون تن محصولات
کشاورزی در این محدوده تولید میشود. این منطقه همچنین ازنظر مبادلات
جاده‌ای، ریلی و هوایی، از طریق فرودگاه تبریز با فاصلة 120 کیلومتر و از
طریق فرودگاه نخجوان با فاصلة 35 کیلومتر و ایجاد فرودگاه ارس که مطالعات
طرح جامع آن آغاز شده است، شرایطی را فراهم ساخته که امکان فرآوری محصولات
گرمسیری و نیمه‌گرمسیری کشور جهت صدور به روسیه و اروپا را فراهم می‌آورد.
از این رو با توجه به امکانات و ظرفیت‌های اقتصادی موجود در منطقه، و نقش
مؤثری که شهرستان جلفا از دیرباز به‌عنوان مهد صنعت و شغل‌های گوناگون بوده
و مخصوصاً صنعت نساجی در زمان‌های گذشته در این منطقه رونق شایانی داشته
است، به‌طوری که در میان مردم منطقه تولید نخ ابریشم و پرورش کرم ابریشم در
شهرستان جلفا از اشتهار زیادی برخوردار بوده است. این شهرستان که محدودة
اصلی منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ارس است، به دلیل واقع‌شدن در منطقة مرزی و
زیرساخت‌های تجاری قابلیت استقرار صنایع گوناگون ازجمله صنایع تبدیلی که در
ماده یک قانون مناطق آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی به‌عنوان یکی از هدف‌های عمدة
مناطق آزاد و بهویژه ارس در نظر گرفته شده است، را دارا بوده و استقرار
صنایع مختلفی را با توجه به امکانات و ظرفیت‌های زیر قابل توجیه می‌کند:
1ـ امکان استفاده از آب رود همیشه جاری ارس و افزایش سطح زیر کشت اراضی آبی
و وجود طرح‌های عمرانی تأمین آب قابل بهره‌برداری گردیان ـ میسن و در حال
اجرا گلفرج، ایری و سیه‌رود و درحال مطالعه (افشار، قولان، اشتبین) در
آیندة نزدیک سطح زیر کشت اراضی به 15000 هکتار افزایش خواهد یافت.
2ـ مساعد بودن شرایط آب و هوایی برای تولید میوه‌های هسته‌دار بهویژه
زردآلو و نیز تولیدگیاهان علوفه (یونجه) که از نظر میزان عملکرد و ارزش
تولید دارای فرصت نسبی‌اند.
البته تولید سایر محصولات از قبیل: انگور، جالیز، چغندر قند، دانه‌های روغنی و گیاهان دارویی در اولویت‌های بعدی قرار دارند.
3ـ تولید گل و محصولات گلخانه‌ای به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و دسترسی به
بازارهای خارجی و داخلی و نیز اقتصادی بودن تولید آن با توجه به بالابردن
درجة حرارت متوسط سالانه نسبت به استان و نیز کوتاه بودن طول دورة یخبندان.
4ـ پرورش گاو شیری به استقرار واحدهای کوچک دامپروری با استقبال روزافزون
متقاضیان مواجه بوده و اهمیت آن در تولید شیر و گوشت و ایجاد اشتغال و
استفاده از آن در تغییر معیشت دامداران از شیوة پرورش دام کسب متکی به موقع
به پرورش گاو شیری در اجرای طرح بهبود و اصلاح مراتع مدنظر می‌باشد.
5ـ امکان پرورش ماهی در عرصه‌های حاشیة رود ارس: برابر نتایج مطالعات
انجام‌یافته توسط ادارة کل شیلات استان از بازدهی اقتصادی مطلوبی برخوردار
بوده و مقدمات اجرای طرح مجتمع پرورش ماهیان گرمابی فراهم شده است.
6ـ لزوم توسعة صنایع تبدیلی محصولات باغی، دامی، گیاهان دارویی متناسب با افزایش تولید محصولات کشاورزی.
7ـ لزوم احداث صنایع مورد نیاز در منطقه در زمینه‌های صنایع شیر و
فراورده‌های لبنی، کارخانه سبزه پاک‌کنی، سردخانه، صنایع کنسرو و میوه،
صنایع تبدیلی خشکبار، و کارخانة قند.
طرح‌های گوناگون کشاورزی که درحال‌حاضر در منطقة آزاد ارس به مرحلة اجرا
درآمده‌اند، شامل 1) بهبود مدیریت باغات دشت گردیان در سطح اجرا 1800
هکتار، 2) مجتمع تولید گل و گیاه در شهرک گلخانه‌ای در سطح اجرا 140 هکتار،
3) پرورش آبزیان و طیور در شهرک پروتئین در سطح اجرا 224 هکتار، 4) و
پروژة آبیاری تحت فشار دشت گلفرج در سطح اجرا 2000 هکتار هستند.
دشت زیبای مغان: مغان ارس
دشت مغان نام جلگه‌ای در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال باختری
ایران است که با منطقة آزاد ارس هم‌پیوندی، تعامل و خواهرخواندگی دارد.
مغان جلگه‌ای است در غرب دریای خزر که قسمت عمدة آن در جمهوری آذربایجان و
بخشی نیز در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال غربی ایران قرار گرفته
است.
دشت مغان، مکمل فعالیت‌های منطقة آزاد ارس در راستای تولید و صادرات
کالاهای صنعتی و تبدیلی برای عمران و آبادانی و رشد و توسعة اقتصادی، ایجاد
اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای
منطقه‌ای است. منطقة مغان از شمال به رود ارس، از جنوب به رشته کوه صلوات و
ادامة کوه‌های تالش، از غرب به دره رود از و شرق به دریای خزر محدود است.
دشت مغان سرزمینی هموار و مسطح است که از آبرفت‌های رودخانة ارس و شعبات آن
به وجود آمده است، به‌غیر از مرز مشترک مغان با مشکین‌شهر و جمهوری
آذربایجان در منطقة جنوبی و جنوب شرقی که شکل کوهستانی دارد، در بقیة نقاط
آن عارضة مهمی به چشم نمی‌خورد. این منطقه در حوزة آبریز دریای خزر واقع
شده است. دشت مغان دنبالة جلگه‌های ساحلی غرب خزر می‌باشد که ارتفاع متوسط
آن در کرانه‌های رود ارس و بالهارود بین 50 تا 100 متر است و به‌تدریج به
طرف جنوب با شیب کم به ارتفاع آن اضافه میشود.
فضای سایبر نقشة راه توسعة فناوری ارس
اینترنت، فیبر نوری، ماهواره‌ها و رسانه‌های روزآمدی که بخشی از واقعیت
جهان امروز هستند، به‌عنوان یکی از بسترهای توسعه در منطقة آزاد ارس
به‌شمار می‌روند. حضور سازمان منطقه در تجاری‌سازی فناوری it و ict و حرکت
در فضای سایبر زمینه‌ساز جذب سرمایة فعالان اقتصادی و تولید و صادرات
پکیج‌های نرم‌افزاری است. این نکته از این جهت اهمیت دارد که هدف‌گذاری
منطقة آزاد ارس را می‌توان ایجاد منطقة آزاد جهانی با رویکرد منطقة سبز
الکترونیکی عنوان کرد.
این فعالیت دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز توسعه و موفقیت کشور در عرصة
فناوری، خلق ارزش افزوده، تولید علم و نهضت نرم‌افزاری را آماده می‌سازد.
فضای حاکم بر چرخة ایده تا خلق ثروت و فناوری نمودی از فرآیند توسعه برای
تعامل نظام‌مند تمامی عناصر فعال در این چرخه است. تولید ثروت با استفاده
از فناوری دیگر نه یک انتخاب، بلکه شرط بقا و ماندگاری در بازار جهانی است.
در نهضت تولید علم و جنبش نرم‌افزاری در حوزة فناوری، تولید علم و
نرم‌افزار تبدیل دانش کاربردی به ثروت و درآمد است. بنابراین باید
برنامه‌ریزی در جهت هدف اصلی یعنی سودآوری مالی و اقتصادی طراحی و تدوین
شود. تجاری‌سازی فناوری برای تبدیل فناوری به کالا یا خدمات قابل استفاده و
ارائه و انتشار آن در سطح جامعه، نیازمند تحقیق و توسعه، خلاقیت و نوآوری،
منابع خطرپذیر و زنجیره‌ای از فعالیت‌ها و اقدام‌های گوناگون است. زنجیرة
اقدامات تجاری‌سازی فناوری از اعتبارسنجی اولیه و امکان‌سنجی فنی شروع و با
مطالعه بازار، تأمین منابع مالی و سرمایة اولیة مورد نیاز، مدیریت و
شناسایی خطرها ادامه می‌یابد. طی‌کردن این زنجیرة پیچیده و طولانی و
سرانجام عرضة یک نوآوری به بازار، بسیار مهم است.
طرح‌های موردنظر در مراکز توسعه و نوآوری باید از پتانسیل تجاری کافی
برخوردار باشد تا سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، بانک‌ها و یا بخش‌های دولتی به
سرمایه‌گذاری ترغیب شوند. مراکز توسعه و نوآوری می‌توانند پروژه‌های خود را
در حکم یک پرورش‌دهنده یا مرکز رشد به شرکت‌های خصوصی هم واگذار کنند، که
مستلزم زود بازده‌بودن طرح‌هاست. بخش خصوصی علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری
درازمدت ندارد. سرمایه‌گذاران بخش خصوصی علاقه‌مند که شرکت‌های آنها در
مدتی محدود (مثلاً حدود پنج سال) به بازدهی مالی رسیده، بتوانند بدهی‌های
خود را بازپرداخت کنند.
همچنین جذب منابع و سرمایه‌گذاری خارجی درمراکز تحقیق و توسعة منطقة آزاد
ارس می‌تواند در مدیریت فرایند کسب و کار موثر باشد. کشور چین بیش از 600
مرکز تحقیق و توسعه خارجی را با سرمایه‌گذاری حدود 4 میلیارد دلار از
کشورهای آمریکا، ژاپن و اتحادیة اروپا جذب کرده است.
بنابراین منطقة آزاد ارس از منظر درآمد محوری و مبتنی بر صنعت و کسب و
کارهای فناوری باید با استفاده از دانش و فناوری موجود حداکثر ارزش افزوده
را ایجاد کند. زیرا ارزش کسب و کار در گرو میزان ارزش افزودة آن است. کسب و
کارهای باارزش افزودة کم نمی‌توانند مشکل منطقة آزاد را حل کنند. ارزش
افزوده در نوآوری مبتنی بر بازار است و مراکز توسعه و نوآوری باید سریعاً
به سمت مشتری‌محوری، سیستم‌محوری و خدمات‌محوری حرکت کنند.
از این رو مجموعه‌ای از زیرساخت‌های کسب و کاری، حقوقی، قضایی، فنی، آموزشی
و فرهنگی برای موفقیت مراکز توسعه و نوآوری مؤثر است و نپرداختن به هر یک
از آنها می‌تواند منجر به کم‌اثرشدن کامل سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌ها شود.
بازار کسب و کار ICT در ارس
با ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های مورد نیاز در حوزة IT و ICT، سرمایه‌گذاران
فعال در منطقة آزاد ارس می‌توانند اطلاعات و دانش خود را در شبکه‌های جهانی
کسب و کار مبادله کرده و با بنگاه‌های فعال در بازارهای جهانی خرید و فروش
کنند.
اصلی‌ترین هدف طرح جامع ICT در منطقه، تهیة زیرساخت‌های کسب و کار
الکترونیکی در منطقة آزاد است. بدین منظور ایجاد عوامل متعددی مانند
زیرساخت‌های مخابراتی، اینترنتی، IT و ICT مطابق با استانداردهای جهانی در
منطقه از نیازهای اولیه است که باید ایجاد شوند.
با توجه به اینکه در عصر حاضر، توسعة اقتصادی در کنار جریان‌های شبکه‌ای
صورت می‌گیرد و فضای الکترونیکی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های این
حوزه مطرح است. با آگاهی از این موضوع، برنامه‌های ویژه‌ای در حوزة ICT و
IT باید در منطقة آزاد ارس ایجاد شوند.
بنابراین به‌منظور ایجاد تعامل و هم پیوندی فعال با اقتصاد بینالمللی که
فضاهای جریان‌های اقتصادی مناسبی را برای رشد منطقة آزاد ارس به وجود
می‌آورد، باید گفت ایجاد فضای جریان شبکه‌ای در اقتصاد امروز که از جایگاه
مناسبی برخوردار است، با ایجاد بسترهای لازم در حوزة IT و ICT می‌توان
علاوه بر کمک در معرفی محصولات به سرمایه‌گذاران در تولید شبکه‌ای محصولات
نقش مؤثری را برای سرعت‌بخشیدن به گسترش سرمایه در مقیاس‌های جهانی و
افزایش توان رقابتی بنگاه‌های اقتصادی در جذب بازارهای هدف منطقه‌ای
به‌وجود آورد. به‌طوری که باعث افزایش مزیت‌های منطقه‌ای در جذب
سرمایه‌گذاری در حوزة IT و ICT خواهد شد.
پیشنهادهایی برای ارس بهتر
1ـ ساماندهی صنایع کوچک و متوسط در قالب خوشه‌های صنعتی به‌منظور افزایش
رقابت‌پذیری واحدها که بتوانند براساس شدت رقابت جهانی در صنایع خاص و
مزیت‌های نسبی فعلی و بالقوه در منطقة آزاد ارس در هر زمینه گروه‌بندی
شوند.
لازم به یادآوری است در زیر بخش‌های صنعت ایران، بیش از 94 درصد مؤسسات و
شرکت‌ها به‌صورت منفرد، 30 درصد از ارزش تولیدات صنعتی و حدود 56 درصد از
فرصت‌های شغلی به خوشه‌های صنعتی تعلق دارد. ایجاد خوشه‌های کشاورزی،
خوشه‌های گردشگری نیز به نوبة خود می‌توانند در راستای تقویت صنایع تبدیلی و
تکمیلی و هم‌پیوندی با همدیگر برای جذب سرمایه‌گذاری و رونق صنایع کوچک و
متوسط مرتبط مناسب باشند.
2- با توجه به اولویت‌های غالب در منطقة آزاد ارس، ایجاد خوشه‌های تلفیقی
در قالب بسته‌های سیاستی‌ـ‌حمایتی می‌تواند مجموعه‌ای از شرکت‌ها و مؤسسات
کوچک و متوسط، عرضه‌کنندگان حرفه‌ای، تأمین‌کنندگان خدمات، بنگاه‌هایی از
صنایع به هم وابسته و نهادهایی همانند دانشگاه‌ها، مؤسسات استاندارد و
انجمن‌های تجاری را با یکدیگر پیوند دهد. این مجموعه‌ها در زمینه‌های
مشترکی می‌توانند فعالیت کرده و در محدودة جغرافیایی خاصی که هم‌مکانی آنها
امتیازات خاصی را به هر یک می‌بخشد، متمرکز شوند و بازخور آنها به یکدیگر
برسد.
3ـ تقویت و حمایت از واحدهای تأسیس‌شده مانند شرکت سان‌تی قند آذربایجان که
تولیدکنندة قند بلژیکی با برند فینال است. این شرکت که تولید خود را در 4
نوع به بازار عرضه می‌کرد، به‌خاطر مشکلاتی چند از قبیل عدم تأمین آب شرب
بهداشتی خط تولید خود را تغییر داده و درصدد است تا بسته‌بندی چای را انجام
دهد.
4ـ تصویب کلیات تأسیس منطقة آزاد ماکو در 170 کیلومتری منطقة آزاد ارس
ازجمله تهدیدهایی است که گفته میشود به‌خاطر نزدیکی این دو منطقه و تشابه
فرصت‌های اقتصادی، مزیت‌های سرمایه‌گذاری منطقة آزاد ارس را ضعیف می‌کند.
کلیات ایجاد منطقة آزاد تجاری‌ـ‌صنعتی ماکو در 23/1/88 در مجلس شورای
اسلامی به تصویب رسید. ویژگی‌ها و قابلیت‌های منطقة آزاد ماکو نشان میدهد
که تصویب منطقة آزاد ماکو نشانگر توجه و عنایت ویژة رئیس‌جمهوری و هیئت
دولت به استان آذربایجان غربی بوده است.
منطقة ماکو که با هدف جذب سرمایه‌گذاری ایرانی و ترکیه‌ای و ارائة خدمات از
طریق این منطقه به سایر کشورهای منطقه تأسیس شده است، می‌تواند با
خواهرخواندگی منطقة آزاد ارس زمینة توسعة استان‌های آذری‌نشین و کردنشین
شمال کشور را فراهم کند.
با تصویب این منطقه و نزدیکی آن به منطقة آزاد ارس، باید بتوان فرصت‌های
مشابهی را برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در کنار همدیگر قرار داد و
امکانات مشترکی را تعریف کرد. تأسیس این منطقه همانند تعامل منطقة آزاد
ارس با سایر مناطق آزاد کشور باید فرصتی برای هم‌افزایی و تبدیل آن به
تعاملی سازنده و مؤثر میان دو منطقة آزاد آذری‌زبان شمال کشور به‌وجود
آورد. همچنان که لازم است نقاط مشترک همکاری‌ها برای انجام برنامه‌ریزی‌ها و
سرمایه‌گذاری‌های مناسب و مستمر مدنظر قرار گیرد. زمینة تعامل‌هایی که
هم‌اکنون میان منطقة آزاد ارس با سایر مناطق آزاد کشور به‌وجود آمده، خارج
از آن نیست. تعامل‌هایی از نوع گردشگری، تبادل و توسعة آن، توسعة تجارت
برای جذب بازارهای هدف حوزة خلیج‌فارس و کشورهای CIS، حمل‌ونقل ریلی در
ارتباط با کریدور شمال‌ـ‌جنوب، همکاری‌های مشترک در زمینة نفت و گاز و
پتروشیمی، تحکیم نقش ترانزیت کالا به‌عنوان پل ارتباطی میان کشورهای شمال
غربی و غرب با کشورهای جنوب شرقی و جنوب ایران و غیره که صورت می‌گیرد.
5- با تصویب کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی برای حذف ممنوعیت ورود
کالاهای همراه مسافر در مناطق آزاد ارس، اروند و انزلی معلوم نیست چگونه
این طرح از دستور کار نمایندگان در صحن علنی مجلس شورای اسلامی خارج شد.
درصورتی‌که حضور مسافران در منطقه با راهکارهای مناسب می‌تواند به جذب
گردشگر و سرمایه‌گذار در منطقه کمک کند. دولت مکلف شده است تا دربارة موضوع
بررسی مجددی به عمل آورده و نتیجه را به مجلس گزارش دهد.
6ـ تهیة طرح جامع کشاورزی برای توسعة صنایع تبدیلی با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی موجودی که در منطقه وجود دارد.
7ـ تأسیس دانشکده کشاورزی و مراکز تحقیقاتی در زمینة اقتصاد کشاورزی و احداث کلینیک گیاه پزشکی و احداث گاردن مارکت.
8ـ حمایت از شرکت‌های خدمات مشاوره در زمینة تهیة گزارش‌های فنی اقتصادی در
زمینه‌های بسته‌بندی، بازیافت و احداث صنایع تبدیلی ازجمله محصولات باغی
نکتار و کنسانتره میوه، تولید و بسته‌بندی گیاهان دارویی و تزئینی، و احداث
مجتمع‌های پرورش آبزیان و طیور و غیره.
9ـ ایجاد پایانه‌های صادراتی محصولات کشاورزی و سردخانه با مشارکت بخش خصوصی و تولیدکنندگان محلی.
10ـ تسریع در احداث زیرساخت‌های مورد نیاز منطقه تا در فرایند طولانی زمانی فرسایش ایجاد نکند.
11- تهیه و صدور بسته‌های نرم‌افزاری با ارزش افزودة بالا، زمینه‌ساز ایجاد فضای مجازی در منطقة آزاد ارس است.
12- سهمیة کالاهای تجاری منطقة آزاد باید افزایش داده شود. میزان سهمیة
کالای تجاری منطقه درحال‌حاضر 250 میلیون دلار است که با توجه به اینکه
درآمدزایی مورد نیاز منطقه از طریق واردات این کالاها انجام میشود، افزایش
سهمیة کالای تجاری منطقه تا قبل از حصول درآمد جایگزین دیگری، افزایش داده
شود.
13- از بین بردن معضلات و چالش‌های موجود گمرک با منطقه به منظور رونق‌بخشی فعالیت‌های منطقة آزاد.
14ـ بازارسازی برای تولیدات منطقه از طریق کمک به تولیدکنندگان با توجه به
لزوم اهمیت بازارسازی برای فروش محصولات. هرچند این موضوع به واحدهای
تولیدی مرتبط است، ولی توجه به تسهیل فروش از سوی منطقه در ابتدا زمینه‌ساز
جذب سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در منطقه است.
15ـ اقدام برای اعطای وام‌های بنگاه‌های زودبازده در مناطق آزاد به
تولیدکنندگان و صاحبان مالکیت‌های معنوی همانند داخل کشور بهویژه آنکه
لازمة انجام سرمایه‌گذاری اعطای وام و تسهیلات بانکی است.
16ـ اقدام برای بیمة تکمیلی و ایجاد صندوق رفاه کارکنان در منطقه، به‌طوری
که کلیة شاغلان در منطقة آزاد ارس اعم از سازمانی و بخش خصوصی بتوانند از
مزایای آن استفاده کنند.
17ـ اطلاع‌رسانی کامل از جغرافیایی منطقه برای تبلیغات بهتر و جذب مردم تا
مزایا و امکانات موجود در منطقه به خوبی شناسانده شود. آنچه درحال‌حاضر
به‌عنوان یک نقص مطرح است، کمبود منابع اطلاع‌رسانی دربارة مزیت‌های
منطقه‌ای و تسهیلات سرمایه‌گذاری است.
برای تنویر افکار عمومی باید با تبلیغات مناسب، بسترسازی‌های لازم برای شناخت جاذبه‌ها و اماکن گردشگری منطقة ارس انجام شود.
18ـ ایجاد موزة تخصصی آثار کاوش‌های باستان‌شناسی در یکی از شهرهای جلفا و
کلیبر به‌منظور آشنایی مسافران و گردشگران با مظاهر تاریخی، فرهنگی و
اقتصادی منطقه.
19- توجه به آماده‌سازی امکانات مربوط به آب شرب مورد نیاز در منطقه، زیرا
درحال‌حاضر نبود آب شرب و بهداشتی کافی علاوه بر افراد، مؤسسات تولیدی را
نیز از منطقه نگران کرده است. بهویژه آنکه صنایع تبدیلی کشاورزی به آب شرب
نیازمند است.
20- راهاندازی اتوبوس‌های ریلی با مشارکت بخش خصوصی منطقة آزاد ارس با سرمایه‌گذاران حوزة قفقاز جنوبی.
21- فعال‌کردن هتل‌سازی در منطقه برای جذب گردشگران با مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران محلی.
22- تأسیس بانک‌های خارجی بهویژه با مشارکت سرمایه‌گذارانی از کشورهای
ترکیه، آذربایجان و ارمنستان که از اهم واجبات برای جذب سرمایه خارجی و
اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به‌شمار می‌رود.
23- سرعت‌بخشیدن به راهاندازی راه‌آهن جلفا‌ـ‌اصلان‌دوز که یکی از
خواسته‌های مردم منطقة ارسباران و قسمتی از دشت مغان است. گفته میشود فاز
اول عملیات مطالعاتی این پروژه به اتمام رسیده و فاز دوم مطالعه این طرح
آغاز شده است. با تحقق این امر توسعه و رونق اقتصادی منطقة ارسباران و
تجهیز ناوگان ریلی بهویژه برای بهره‌مندی منطقة آزاد ارس و سرمایه‌گذاران
داخلی رقم خواهد خورد. به‌علاوه تبدیل جادة فرعی جلفاـ‌خداآفرین به جادة
اصلی، بهویژه آنکه این جاده یکی از جاده‌های مهم و استراتژیک ارتباطی و
تأثیرگذار منطقه شمرده میشود. گفته میشود روند اجرایی طرح با اختصاص
اعتباری بالغ بر 40 میلیارد ریال آغاز شده که با جذب اعتبارات بیشتر در
روند اجرایی طرح تسریع به عمل خواهد آمد.
|
